Freedom Come-All-Ye

Cân brotest, gwrth-imperialaidd yn yr iaith Sgoteg yw Freedom Come-All-Ye. Cyfansoddwyd hi gan Hamish Henderson yn 1960.

Dyma un o ganeuon bwysicaf a mwyaf poblogaidd Henderson. Mae'n cynnig golwg di-ramant, gonest, o ran yr Albanwyr wrth wladychu'r byd fel rhan o Ymerodraeth Prydain. Mae'n deisyfu 'awel newid' ("winds of change") oedd yn chwythu drwy'r byd i ysgibo gormes ac imperialaeth. Mae'n beirnadu rhan milwyr o'r Alban fel milwyr taeog yn ymladd rhyfeloedd imperialaidd ac ymladd dros wlad dramor yn hytrach na bod yn rym dros gyfiawnder.

Hanes

Cyhoeddwyd fersiwn gynnar o'r ddau bennill gyntaf mewn cyhoeddiad "Writers against Aparthied" (sic) yn y gwanwdyn yn 1960; gan fod y linell gyntaf yn cyfeirio at araith enwog 'Winds of Change' y Prif Weindiog Prydain, Harold Macmillan a draddodwyd ym mis Chwefror yn 1960 gellid ei ddyddio yn eithaf agos. Recordiwyd Henderson yn canu'r fersiwn 3 pennill o'r gân y flwyddyn honno. Cyfeirir at Nyanga, sef treflan ger Kaaptad yn Ne Affrica oedd wedi bod yn flaenllaw yn gwrthwynebu apartheid yn 1960.

Cyfeirir at "McLean" yn y gân, sef John Maclean sosialydd a gweriniaethwr Albanaidd a gwrthwynebydd i'r Rhyfel Byd Cyntaf ac oedd o blaid hunanlywodraeth i'r Alban.

Mae tôn y gân yn addasiad o orymdeithgân i'r pibau o'r Rhyfel Byd Cyntaf, "The Bloody Fields of Flanders", a gyfansoddwyd gn John McLellan DCM (Dunoon), a glywyd gan Henderson gyntaf yn cael ei chwarae ar draeth Anzio. Ysgrifennodd y geiriau wedi trafodaeth gyda Ken Goldstein, Americanwr ac ymchwilydd yn School of Scottish Studies, a oedd wedi mwynhau fersiwn Henderson o'r dôn. Yn nes ymlaen, mabwysiadwyd y gân orymdeithwyr mudiad diarfogi niwclear, CND yn ei protest gwrth-Polaris, yn yr Holy Loch yn 1961).

Mae'r gân yn rhan o Adfywiad Gwerin yr Alban, a chanu protest, fel yng Nghymru gyda chaneuon Dafydd Iwan o'r 1960au. Mae'r gân yn boblogaidd gyda'r mudiad annibyniaeth ac asgell chwith yn yr Alban gan fod yn fath o anthem answyddogol. Disgrifiodd Henderson y gân fel "expressing my hopes for Scotland, and for the survival of humanity on this beleaguered planet.".

Efallai mai un syndod yw nad oes fersiwn Gymraeg o'r gân wedi ei chyfieithu neu addasu.

Anthem

Cynigiwyd y gân fel anthem newydd genedlaethol i'r Alban, gan nad oes un swyddogol, er, teimlau Henderson mai rhan o gryfder y gân oedd ei fod yn "anthem rynglwadol" amgen.

Perfformiwyd fersiwn o'r gân gan y gantores soprano o Dde Affrica, Pumeza Matshikiza, yn seremoni agoriadol Gemau'r Gymanwlad 2014 oedd yn yr Alban.

Geiriau

Geiriau Sgoteg Roch the wind in the clear day's dawin Blaws the cloods heilster-gowdie owre the bay But there's mair nor a roch wind blawin Thro the Great Glen o the warld the day It's a thocht that wad gar oor rottans Aa thae rogues that gang gallus fresh an gay Tak the road an seek ither loanins Wi thair ill-ploys tae sport an play Nae mair will our bonnie callants Merch tae war when oor braggarts crousely craw Nor wee weans frae pitheid an clachan Mourn the ships sailin doun the Broomielaw Broken faimlies in lands we've hairriet Will curse 'Scotlan the Brave' nae mair, nae mair Black an white ane-til-ither mairriet Mak the vile barracks o thair maisters bare Sae come aa ye at hame wi freedom Never heed whit the houdies croak for Doom In yer hoos aa the bairns o Adam Will find breid, barley-bree an paintit rooms When Maclean meets wi's friens in Springburn Aa thae roses an geans will turn tae blume An the black lad frae yont Nyanga Dings the fell gallows o the burghers doun.

Cyfieithiad Saesneg It's a rough wind in the clear day's dawning Blows the clouds head-over-heels across the bay But there's more than a rough wind blowing Through the Great Glen of the world today It's a thought that would make our rodents, All those rogues who strut and swagger, Take the road and seek other pastures To carry out their wicked schemes No more will our fine young men March to war at the behest of jingoists and imperialists Nor will young children from mining communities and rural hamlets Mourn the ships sailing off down the River Clyde Broken families in lands we've helped to oppress Will never again have reason to curse the sound of advancing Scots Black and white, united in friendship and marriage, Will make the slums of the employers bare So come all ye who love freedom Pay no attention to the prophets of doom In your house all the children of Adam Will be welcomed with food, drink and clean bright accommodation When MacLean returns to his people All the roses and cherry trees will blossom And the black guy from Nyanga Will break the capitalist stranglehold on everyone's life

Dolenni allanol

• Hamish Henderson yn canu'r gân
• Dick Gaughan yn canu'r gân, 1989
• Gwefan Union Songs am y gân