George Washington
George Washington (22 Chwefror 1732 – 14 Rhagfyr 1799) oedd arlywydd cyntaf Unol Daleithiau America; fe'i ganwyd yn Westmoreland County, Virginia. Arweiniodd Byddin Cyfandirol America i fuddugoliaeth yn erbyn Prydain yn Rhyfel Annibyniaeth America (1775-1783). Gelwir Washington weithiau "Tad ei Wlad" am iddo chwarae rhan mor ganolog yn sefydlu'r Unol Daleithiau.
| George Washington | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 22 Chwefror 1732  Westmoreland County |
| Bu farw | 14 Rhagfyr 1799 o epiglottitis Mount Vernon, Mount Vernon, Virginia |
| Man preswyl | Philadelphia, Westmoreland County, Dinas Efrog Newydd, Mount Vernon |
| Dinasyddiaeth | Teyrnas Prydain Fawr, Unol Daleithiau America |
| Galwedigaeth | gwleidydd, ffermwr, mapiwr, geometer, peiriannydd, gwladweinydd, chwyldroadwr, ysgrifennwr, swyddog y fyddin |
| Swydd | Arlywydd yr Unol Daleithiau, Commanding General of the United States Army, Commanding General of the United States Army, cadeirydd, Arlywydd-etholedig yr Unol Daleithiau, member of the Virginia House of Burgesses |
| Taldra | 74 modfedd, 188 centimetr |
| Plaid Wleidyddol | Annibynnwr |
| Tad | Augustine Washington |
| Mam | Mary Ball Washington |
| Priod | Martha Washington |
| Perthnasau | Martha Parke Custis, John Parke Custis, George Washington Parke Custis |
| Llinach | Washington family |
| Gwobr/au | Thanks of Congress, Medal Aur y Gyngres, Cymrawd Academi Celf a Gwyddoniaeth America, Medal Aur y Gyngres |
| llofnod | |
 | |
| George Washington | |
| |
| Cyfnod yn y swydd 30 Ebrill 1789 – 2 Mawrth 1797 | |
| Is-Arlywydd(ion) | John Adams |
|---|---|
| Rhagflaenydd | Dim |
| Olynydd | John Adams |
| Geni | 22 Chwefror 1732 Westmoreland County, Virginia |
| Marw | 14 Rhagfyr 1799 (67 oed) Mynydd Vernon, Virginia |
| Plaid wleidyddol | Ffederalwr |
| Priod | Martha Washington |
| Llofnod | 
|
Ei fywyd golygu
Yn ddyn ifanc, gweithiai Washington fel tirfesurydd cefn gwlad gan ennill dealltwriaeth a fyddai'n bwysig iawn yn ddiweddarach o ddaearyddiaeth ei dalaith enedigol.
Cafodd ei brofiad cyntaf fel arweinydd milwrol yn ystod y rhyfel rhwng Ffrainc a'r brodorion Americanaidd (1754–1763). Oherwydd ei brofiad a'i wybodaeth o dir Virginia, fe'i etholwyd yn arweinydd pennaf y lluoedd Americanaidd yn 1775 gan yr Ail Gyngres Gyfandirol ar ddechrau Rhyfel Annibyniaeth America. Cliriodd y Prydeinwyr allan o Boston yn 1776 ond bu bron iddo gael ei ddal ar ôl colli Efrog Newydd gyda cholledion trymion yn ddiweddarach yn yr un flwyddyn. Gwnaeth i fyny am hynny trwy groesi Afon Delaware yn y gaeaf a threchu unedau Prydeinig yn New Jersey. Aeth yn ei flaen i drechu a dal y ddwy brif fyddin Brydeinig yn Saratoga (1777) ac wedyn yn Yorktown (1781).
Roedd yn trafod y berthynas rhwng y taleithiau a'u milisias, yn gweithio gyda Congress i gynnal y fyddin Gyfandirol, yn trafod â'r cynghreiriaid Ffrengig ac yn delio â dadlau rhwng staff y fyddin, a daeth i gynrychioli yn ei berson nerth milwrol a gwleidyddol y genedl newydd.
Ar ddiwedd y rhyfel annibyniaeth yn 1783 ymddeolodd Washington i'w ystâd yn Mount Vernon. Ymyrodd yn bersonol i lywio'r Gynhadledd Gyfansoddiadol a ddrafftiodd fersiwn cryfach o Gyfansoddiad yr Unol Daleithiau yn 1787.
Ar 30 Ebrill 1789, daeth Washington yn Arlywydd yr Unol Daleithiau newydd a chreodd system o lywodraethu trwy gabinet a dorodd â'r traddodiad seneddol. Bu ganddo ran flaenllaw mewn creu arferion a rheolau y llywodraeth newydd a detholwyd ei harweinwyr cyntaf i gyd ganddo yn bersonol. Cefnogai gynlluniau Alexander Hamilton i greu llywodraeth ganolog rymus trwy ariannu'r holl ddyledion cenedlaethol a thaleithiol, creu system treth canolog a sefydlu banc cenedlaethol. Nid oedd pawb o blaid y canoli grym hynny a phan wrthryfelodd Pennsylvania yn y Chwyldro Chwisgi bu rhaid i Washington arwain byddin i'w thawelu. Arwyddodd Gytundeb Jay yn 1795 i osgoi rhyfel bellach â Phrydain, er gwaethaf gwrthwynebiad ffyrnig pleidwyr Thomas Jefferson. Cefnogai'r Blaid Ffederal (rhagflaenydd y Blaid Weriniaethol) er nad oedd yn aelod ohoni. Sefydlodd yr arfer nad oedd arlywydd i wasanaethu am fwy na ddau dymor ac ymddeolodd unwaith yn rhagor i'w ystâd yn Virginia yn 1797, lle bu farw ddwy flynedd yn ddiweddarach, yn 1799.
Dywediadau golygu
- "Nid oes yr un genedl yn ddigon da i lywodraethu cenedl arall".