Gladys Morgan
Digrifwraig Cymreig oedd Gladys Morgan (7 Tachwedd 1898 – 16 Ebrill 1983) a oedd yn cael ei disgrifio fel 'Brenhines Comedi' neu 'Brenhines y Chwerthin' ac fe roedd yn enwog am ei chwerthiniad byddarol, heintus a diddannedd.[1]
| Gladys Morgan | |
|---|---|
| Ganwyd | 7 Tachwedd 1898  Abertawe |
| Bu farw | 16 Ebrill 1983 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Galwedigaeth | digrifwr |
Bywgraffiad golygu
Bywyd cynnar a gyrfa golygu
Ganwyd Gladys Morgan yn Abertawe yn 1898 ac er nad oedd ei theulu yn un theatrig, roedd ganddi ddiddordeb erioed mewn perfformio ac roedd ganddi act dawnsio a chanu erbyn yr oedd hi'n unarddeg mlwydd oed. Ymunodd â pharti gyngerdd plant o'r enw The Brilliant Gems, lle un o'i chydweithwyr oedd Albert Burdon, a ddaeth yn fwy adnabyddus yn hwyrach fel actor a digrifwr.
Dim ond pedwar troedfedd a deg modfedd oedd taldra Morgan a ffurfiodd act o'r enw The Three Virgins, gyda dau arall oedd hefyd yn arbennig o fyr, Betty Jumel ar fiolin a Vy Vivienne ar y piano.
Tra oedd yn teithio fel cantores unigol mewn parti cyngerdd yn Ynys Manaw, gofynnwyd iddi gan reolwr y cwmni chwarae rhan hen fenyw fyddar mewn sgets. Er yn gyndyn, cytunodd i wneud hynny, a fe'i syfrdanwyd a'i plesiwyd fod y gynulleidfa yn ei chael yn ddoniol tu hwnt. [2] Fe ymunodd â phriododd cyd-ddigrifwr Frank Laurie, a oedd wedi cyfarfod ag e pan oedd hi'n un deg chwe mlwydd oed. Nid oedd yr act yn llwyddiannus nes yr awgrymwyd y dylai'r ddau gyfnewid rôl, gyda Morgan yn dod yn gymeriad digri a Laurie y dyn difrif. Fe wnaeth y cynllun weithio a daeth digon o waith i ddilyn. Erbyn hyn roedd wedi newid ei acen Cymreig i ffafrio un Swydd Gaerhirfryn, o bosib i ddynwared ei arwr Frank Randle.
Fel nifer o ddiddanwyr fe weithiodd i Entertainments National Service Association (ENSA) yn ystod y rhyfel, gyda'i merch Joan yn ymuno â nhw. Ar y pryd, trefnydd ENSA i ogledd-orllewin Lloegr oedd Bert Hollman. Yn ddiweddarach fe briododd Bert a Joan, gyda Bert yn ymuno a'r act fel perfformiwr a rheolwr.
Welsh Rarebit golygu
Daeth cyfle mawr Morgan pan aeth am glyweliad i'r sioe radio adloniant poblogaidd ar y BBC, Welsh Rarebit.[3][4] Gan mai ar gyfer perfformwyr Cymreig yn unig oedd y sioe, roedd y cynhyrchydd Mai Jones yn gyndyn o'i chastio, am fod Morgan yn adnabyddus iawn am ei hacen Sir Gaerhirfryn. Ar ôl i Morgan dreulio wythnos yn perfformio yn defnyddio ei hacen naturiol yn Neuadd y Dre, Pontypridd, roedd hyn yn ddigon i argyhoeddi Mai fod Morgan wir yn Gymraes, ac fe gafwyd darn dwy funud ar y sioe [5] Mae sôn bod ei ffrind, y digrifwr Wyn Calvin, wedi dweud "Fe wnaeth ei chwerthiniad gwallgof greu gymaint o gynnwrf fel ei fod wedi llenwi'r ddwy funud" [5] Daeth Morgan yn ddigrifwraig breswyl ar y sioe, gyda seren ifanc newydd, Harry Secombe.
Arweiniodd llwyddiant Morgan ar Welsh Rarebit at sawl taith adloniant llwyddiannus o gwmpas prif theatrau'r DU, yn cynnwys cefnogi Frankie Vaughan yn Paladiwm Llundain yn 1961. Ynghyd â sawl ymddangosiad teledu mewn sioeau fel The Good Old Days,[6] fe'i clywyd yn aml ar sioeau radio poblogaidd fel Workers' Playtime a Midday Music Hall. Fe wnaeth ymddangosiadau rheolaidd ar Educating Archie a The Frankie Howerd Show, gyda'i blaser streipiog nodweddiadol a'i gwên ddireidus, ei sefydlu fel un o berfformwyr mwyaf poblogaidd y wlad.
Trwy gydol y 1960au roedd yn brysur gyda phantomeimau a thymor haf, pum taith i Awstralia, a pedwar taith wedi'u werthu allan yn Ne Affrica lle'r oedd gan y teulu ei chyfres eu hunain ar Springbok Radio o'r enw The Morgans.
Fe wnaeth Morgan ffilm gyda Nancy Kwan, Terry-Thomas a Bud Flanagan yn 1965 o'r enw The Wild Affair.[7]
Yn dioddef o wynegon roedd yn rhaid i Morgan ymddeol o'r diwydiant pan oedd yn ei saithdegau a bu farw yn Worthing, Gorllewin Sussex lle'r oedd wedi byw am 47 mlynedd, yn 1983. Yn 2012, datguddiwyd plac glas ar y tŷ yn Salisbury Road, Worthing lle roedd hi'n arfer byw, a lle mae ei merch Joan Laurie yn byw erbyn hyn.[1]
Cyfeiriadau golygu
- ↑ 1.0 1.1 Plaque unveiled in memory of Worthing screen legend (en) , Worthing Herald, 25 Rhagfyr 2012. Cyrchwyd ar 14 Mawrth 2016.
- ↑ (Saesneg) Queen of laughter. The Stage (10 Chwefror 2005). Adalwyd ar 14 Mawrth 2016.
- ↑ (Saesneg) BBC Wales On Air - Welsh Rarebit. BBC Wales. Adalwyd ar 14 Mawrth 2016.
- ↑ (Saesneg) Swansea Comedy legend on Radio Wales (25 Mai 2006). Adalwyd ar 14 Mawrth 2016.
- ↑ 5.0 5.1 Roy Hudd's Cavalcade of Variety Acts. p.126 Robson Books 1998 ISBN 1-86105-206-5
- ↑ TV.com (1961-10-18).
- ↑ "The Wild Affair".
Dolenni allanol golygu
- Gladys Morgan Archifwyd 2013-01-22 yn Archive.is ar Fandango
- Gladys Morgan Archifwyd 2011-06-06 yn y Peiriant Wayback. ar Famous Welsh