Awstralia
Cymanwlad Awstralia neu Awstralia yw'r wlad chweched fwyaf yn y byd yn ddaearyddol a'r unig un sydd yn gyfandir cyfan. Mae'n cynnwys ynys Tasmania, sy'n un o daleithiau'r wlad. Y gwledydd cyfagos yw Seland Newydd, sydd i'r de-ddwyrain o Awstralia, ac Indonesia, Papua Gini Newydd a Dwyrain Timor i'r gogledd. Tarddiad yr enw "Awstralia" yw'r ymadrodd Lladin terra australis incognita ("Y tir deheuol na ŵyr neb amdano"). Mae'r ehangdir yn gorwedd rhwng Y Cefnfor Tawel i'r dwyrain a Chefnfor India i'r gorllewin. Mae mudo dynol wedi trawsnewid y wlad. Roedd Awstralia yn gartref i'r bobl brodorol, sef aboriginal, am filoedd o flynyddoedd ond ers diwedd y 18g, mae pobl o orllewin Ewrop wedi ymfudo i'r wlad. Roedd y mwyafrif o'r mudwyr hyn yn dod o wledydd Prydain ac am flynyddoedd roedd y wlad dan reolaeth Brydeinig. Yn fwy diweddar, mae poblogaeth y wlad wedi cynyddu efo mudwyr o wledydd Asia megis Japan, De Corea, ac Indonesia. Mae Awstralia wedi creu cysylltiadau masnachol cryf gyda gwledydd y Cefnfor Tawel. Mae dyfodol economaidd y wlad i'w weld mewn masnachu yn fwy efo Asia a'r Unol Daleithiau yn hytrach na gyda'i phartneriaid traddodiadol, sef gwledydd y Gymanwlad ac Ewrop.
 | |
.svg) | |
| Arwyddair | There's NOTHING like Australia  |
|---|---|
| Math | Teyrnas y Gymanwlad, Dominiwn, gwladwriaeth sofran, talaith ffederal, gwlad |
| Enwyd ar ôl | Terra Australis |
| Prifddinas | Canberra |
| Poblogaeth | 24,511,800 |
| Sefydlwyd | 3 Mawrth 1986 (annibyniaeth oddi wrth Prydain) (deddf Awstralaidd) |
| Anthem | Advance Australia Fair |
| Pennaeth llywodraeth | Scott Morrison |
| Cylchfa amser | UTC+10:00 |
| Iaith/Ieithoedd swyddogol | Saesneg |
| Daearyddiaeth | |
| Rhan o'r canlynol | MIKTA |
| Arwynebedd | 7,692,024 km² |
| Gerllaw | Cefnfor India, De'r Cefnfor Tawel, Great Australian Bight, Culfor Bass, Môr Tasman, Môr Cwrel, Môr Arafura, Môr Timor |
| Yn ffinio gyda | Indonesia, Seland Newydd, Papua Gini Newydd, Dwyrain Timor |
| Cyfesurynnau | 28°S 137°E |
| Hyd | 3,860 cilometr |
| Gwleidyddiaeth | |
| Corff gweithredol | Llywodraeth Awstralia |
| Corff deddfwriaethol | Senedd Awstralia |
| Swydd pennaeth y wladwriaeth | teyrn Awstralia |
| Pennaeth y wladwriaeth | Elisabeth II |
| Swydd pennaeth y Llywodraeth | Prif Weinidog Awstralia |
| Pennaeth y Llywodraeth | Scott Morrison |
 | |
 | |
| Arian | Australian dollar |
| Canran y diwaith | 6 ±1 % |
| Cyfartaledd plant | 1.859 |
| Mynegai Datblygiad Dynol | 0.939 |
HanesGolygu
Cyfanheddwyd y cyfandir am dros 40,000 o flynyddoedd gan frodorion Awstralia cyn i Loegr hawlio'r rhan ddwyreiniol o'r cyfandir yn 1770 a daeth yn dir i anfon drwgweithredwyr o wledydd Prydain iddo, yn cynnwys nifer o Gymry. Alltudiwyd rhyw 1,800 o bobl o Gymru erbyn 1852, rhyw 300 yn ferched. Yn eu plith roedd arweinwyr y Siartwyr, John Frost, Zephaniah Williams a William Jones, a Lewsyn yr Heliwr y bu ganddo ran yn "nherfysgoedd" Merthyr.
Defnydd TirGolygu
Mae dros 165 miliwn dafad yn Awstralia sy'n cyfrannu at ddiwydiant allforio mawr y wlad. Mae gwartheg yn bwysig hefyd, yn enwedig yng ngorllewin y wlad. Mae gwenith a grawnwin yn cael eu tyfu mewn amryw o ardaloedd yn ne'r wlad. Mae Afon Margaret a Barossa Valley yn ardaloedd gwin pwysig iawn. Mae rhan fwyaf o'r wlad yn ddiffeithdir sy'n sych a chras ac yn anaddas ar gyfer amaethyddiaeth.
TirweddGolygu
Mae tirwedd Awstralia yn cynnwys nifer o lwyfandiroedd erydog sy'n gorwedd yng nghanol y plât Indo-Awstralaidd. Dyma'r wlad sychaf ar ôl yr Antarctig a dyma'r cyfandir mwyaf gwastad. Mae'r arfordiroedd yn tueddu i fod yn fwy bryniog a ffrwythlon, yn enwedig yn nwyrain y wlad lle mae'r rhan fwyaf o'r trefi a dinasoedd. Mae mynyddoedd y Wahanfa Fawr yn ffurfio ffin rhwng yr ardaloedd arfordirol tymherus a'r mewndir sych, cras. Y mynydd uchaf yw Mynydd Kosciuszko yn y Snowy Mountains.
Trafnidiaeth a diwydiantGolygu
Roedd y cronfeydd mwyn estynedig a oedd yn cynnwys glo, mwyn haearn, bocsit, a chopr, yn sicrhau economi cryf i'r wlad. Erbyn hyn mae mwyngloddio yn dal i ddigwydd ar raddfa sylweddol ond mae'r sector gwasanaethau yn gryfach, yn enwedig y diwydiant twristiaeth.
LlywodraethGolygu
Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.
IsraniadauGolygu
TaleithiauGolygu
TiriogaethauGolygu
EconomiGolygu
Mae economi Awstralia yn un gryf yn bennaf oherwydd y diwydiant mwyngloddio.
DiwylliantGolygu
Mae demograffeg Awstralia yn dangos ei fod yn drefol iawn, efo rhan helaeth o'r boblogaeth yn byw yn y dinasoedd ar yr arfordir. Mae'r dinasoedd hyn yn cynnal amrywiaeth o ddiwylliannau, o'r bobl frodorol (Aborigine) i'r mewnfudwyr o Ewrop.
ChwaraeonGolygu
Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu at yr adran hon.
