Gwlad Pwyl y Gyngres

cyn-wladwriaeth Pwyleg yn 19g, sefydlwyd yn sgil Cyngres Fienna 1815

Gwlad Pwyl y Gyngres neu Teyrnas y Gyngres (yn swyddogol: Teyrnas Gwlad Pwyl) (Pwyleg: Królestwo Polskie, Rwseg: Королевство Польское, Korolevstvo Polskoje, Царство Польское, Tsarstvo Polskoje) oedd enw'r diriogaeth lled-annibynnol a sefydlwyd yng Nghyngres Fienna yn 1815 yn dilyn dadfeiliad ymerodraeth a rhyfeloedd Napoleon. Fe'i dyfarnwyd mewn undeb personol â Rwsia a chollodd ei hymreolaeth ym 1831.

Kingdom of Poland
Królestwo Polskie  (Pwyleg)
Царство Польское (Rwseg)
Motto: Z nami Bóg!
"God is with us!"
Anthem: Pieśń narodowa za pomyślność króla
"National Song to the King's Well-being"
Location of Poland
PrifddinasWarsaw
Ieithoedd swyddogol Pwyleg, Rwsieg[1]
Llywodraeth Constitutional monarchy
Cyfreithiol Sejm
Arian

Rhoddwyd Teyrnas y Gyngres i Alexander I, tsar Rwsia gan Gyngres Fienna. Roedd yn cwmpasu'r rhan fwyaf o Ddugiaeth Napoleon Warsaw: y tiriogaethau a gafwyd yn adrannau Gwlad Pwyl gan Prwsia ac Ymerodraeth Awstria, De Prwsia (namyn talaith Posen, a ddaeth unwaith eto i Prwsia), Dwyrain Prwsia Newydd (namyn yr ardal o amgylch Białystok, a oedd o dan lywodraeth uniongyrchol Rwsia), Silesia Newydd a Gorllewin Galicia (namyn Krakow, a ddaeth yn annibynnol fel Gweriniaeth Krakow.

Roedd ymddangosiad y wladwriaeth newydd hon i'w briodoli i raddau helaeth i'r Tywysog Adam Czartoryski, a oedd wedi ceisio adfer gwladwriaeth Gwlad Pwyl mewn cynghrair â Rwsia.

RhoddoddAlexander I, tsar Rwsia gyfansoddiad rhyddfrydol iawn i'r deyrnas ym 1815. Roedd gan Gyngres Gwlad Pwyl ei senedd ei hun hefyd a allai bleidleisio ar gyfreithiau, ei byddin ei hun, arian cyfred a chyfiawnder troseddol. Penododd y Tsar ei frawd Grand Prince Constantine Pavlovich yn raglaw, a oedd â phwerau unbenaethol bron ac a oedd wedi ymrwymo i achos Gwlad Pwyl.

Fodd bynnag, rhoddodd olynydd Alexander, Niclas I ddiwedd ar "arbrawf rhyddfrydol" Gwlad Pwyl. Ym mis Tachwedd 1830, dechreuodd gwrthryfel arfog mewn ymateb i'w reolaeth ormesol. Llwyddodd Grand Prince Constantine i ddianc o ymgais i'w lofruddio, ond gwrthododd ymyrryd i ddechrau, er gwaethaf anogaeth gan deyrngarwyr Pwylaidd fel Czartoryski a Ksawery Drucki-Lubecki. Ym mis Rhagfyr, penododd Senedd Gwlad Pwyl Józef Chłopicki yn unben. Profodd cymod â Nicholas yn amhosibl, ac ym mis Ionawr datganodd y senedd fod y Tsar wedi ei orfodi. I ddechrau, cafodd byddin Gwlad Pwyl rai llwyddiannau yn erbyn byddin Rwsia a anfonwyd i Wlad Pwyl ar hyn, ond fe’i trechwyd yn y pen draw. Daeth teyrnas y Gyngres â chysylltiad agosach â Rwsia ar ôl y gwrthryfel; collodd ei statws a'i gyfansoddiad ymreolaethol.

Natur y Diriogaeth

golygu

Lleolwyd y brifddinas yn Warsaw, a ddaeth tuag at ddechrau'r 20g yn drydedd ddinas fwyaf Ymerodraeth Rwsia ar ôl St Petersburg a Moscow. Amcangyfrifwyd bod poblogaeth gymedrol amlddiwylliannol Gwlad Pwyl y Gyngres yn 9,402,253 o drigolion ym 1897. Roedd yn cynnwys Pwyliaid, Iddewon, Almaenwyr ethnig, Lithwaniaid a lleiafrif bach o Rwsiaid. Y brif grefydd oedd Catholigiaeth Rufeinig a'r iaith swyddogol a ddefnyddid yn y wladwriaeth oedd Pwyleg tan Gwrthryfel Ionawr 1863 pan ddaeth Rwsieg yn gyd-swyddogol. Siaradwyd Iddeweg ac Almaeneg yn eang gan eu siaradwyr brodorol.

Amsugno gan Rwsia

golygu
 
Gwlad Pwyl y Gyngres, 1815-1830

Mwynhaodd Teyrnas Gwlad Pwyl gryn ymreolaeth wleidyddol fel y'i gwarantwyd gan y cyfansoddiad rhyddfrydol. Fodd bynnag, roedd ei lywodraethwyr, Ymerawdwyr Rwsia, yn gyffredinol yn diystyru unrhyw gyfyngiadau ar eu pŵer. Felly, daeth yn fawr ddim na thalaith byped i Ymerodraeth Rwsia yn ystod ail hanner yr 19g.[2][3] Cwtogwyd yr ymreolaeth yn ddifrifol yn dilyn gwrthryfeloedd yn 1830–31 a 1863, wrth i’r wlad gael ei llywodraethu gan raglawniau, a’i rhannu’n llywodraethiaethau (taleithiau) yn ddiweddarach.[2][3] Felly, o'r dechrau, arhosodd ymreolaeth Gwlad Pwyl fawr mwy na ffuglen.[4]

O ganlyniad uniongyrchol, cafodd unrhyw statws ar wahân yn y deyrnas ei ddileu ac ymgorfforwyd yr endid gwleidyddol yn uniongyrchol yn Ymerodraeth Rwseg. Disodlodd yr enw answyddogol Privislinsky Krai (Rwseg: Привислинский Край), h.y. 'Tir Vistula', 'Teyrnas Gwlad Pwyl' fel enw swyddogol yr ardal a daeth yr ardal yn namestnichestvo dan reolaeth namiestnik tan 1875, pan ddaeth yn Guberniya (talaith)

Parhaodd Pwyleg yn iaith swyddogol tan ganol y 1860au, pan ddaeth Rwsieg yn ei lle.[1] Arweiniodd hyn at arwyddion stryd a dogfennau dwyieithog, ond methodd gweithrediad llawn sgript Cyrillig i'r iaith Bwyleg.

Hyd at y Gwrthryfel ym mis Tachwedd ym 1831, roedd y deyrnas mewn undeb personol â tsars Rwsia. Wedi hynny, cafodd y wladwriaeth ei hintegreiddio'n rymus i Ymerodraeth Rwseg yn ystod y 19g. Ym 1915, yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf, disodlwyd y Pwerau Canolog y deyrnas a chrewyd Theyrnas Rhaglywiaeth Gwlad Pwyl (pyped Almaenig), nes i Wlad Pwyl adennill annibyniaeth yn 1918.

Breninoedd

golygu

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 "The Social and Political History of the Polish Language in the Long 19th Century". Kamusella. 24 January 2017. Cyrchwyd 1 November 2018.
  2. 2.0 2.1 Nicolson, Harold George (2001). The Congress of Vienna: A Study in Allied Unity, 1812–1822. New York: Grove Press. t. 171. ISBN 0-8021-3744-X.
  3. 3.0 3.1 Palmer, Alan Warwick (1997). Twilight of the Habsburgs: The Life and Times of Emperor Francis Joseph. Boston: Atlantic Monthly Press. t. 7. ISBN 0-87113-665-1.
  4. Agnieszka Barbara Nance, Nation without a State: Imagining Poland in the Nineteenth Century, dissertation for the degree of Doctor of Philosophy, The University of Texas at Austin, pp. 169-88
  Eginyn erthygl sydd uchod am Wlad Pwyl. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.