Holstein

Holstein (ynganiad Almaeneg: [ˈhɔlʃtaɪn] ⓘ; Sacsoneg Isel Gogleddol: Holsteen; Daneg: Holsten; Lladin: Holsatia) yw'r rhanbarth rhwng afonydd Elbe ac Eider. Hi yw hanner deheuol Schleswig-Holstein, talaith fwyaf gogleddol yr Almaen.

Holstein

Math	rhanbarth
Sefydlwyd	1474
Daearyddiaeth
Sir	Schleswig-Holstein
Gwlad	Yr Almaen
Cyfesurynnau	54.1667°N 9.6667°E
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Y ffin hanesyddol rhwng Schleswig a Holstein wedi'i thynnu ar fap gyda rhaniad heddiw

Roedd Holstein unwaith yn bodoli fel Sir Almaenig Holstein (Almaeneg: Grafschaft Holstein; 811–1474), Dugiaeth Holstein ddiweddarach (Almaeneg: Herzogtum Holstein; 1474–1866), a hi oedd tiriogaeth fwyaf gogleddol yr Ymerodraeth Lân Rufeinig. Mae hanes Holstein yn cydblethu'n agos â hanes Dugiaeth Schleswig Denmarc (Daneg: Slesvig). Prifddinas Holstein yw Kiel. Roedd dinasoedd yn Holstein yn cynnwys Kiel, Altona, Glückstadt, Rendsburg, Segeberg, Heiligenhafen, Oldenburg yn Holstein, a Plön. Roedd ganddi arwynebedd o 8,385 km2.

Enw

Daw enw Holstein o'r "Holcetae", llwyth Sacsonaidd a grybwyllwyd gan Adam o Bremen fel un sy'n byw ar lan ogleddol yr Elbe, i'r gorllewin o Hamburg. Mae'r enw yn golygu "preswylwyr yn y coed" neu "eisteddwyr bryniau" (Sacsoneg Isel y Gogledd: Hol(t)saten; Almaeneg: Holzsassen).

Gellir cyfieithu Holsten/Holtsaten fel "preswylwyr coedwig" (holt Hen Sacsoneg "pren, coedwig" a sāt "preswylydd").

Disgrifiad

Mae tirwedd hanesyddol Holstein yn ffinio â rhannau isaf yr Elbe i'r de, rhwng Hamburg, a ystyrir yn hanesyddol yn Holstein-Stormarn, a Brunsbüttel. Oddi yma ac i'r gogledd mae'n ffinio ar hyd yr Holstengraben a'r Holstenau i Ditmarsken, a oedd hyd 1559 yn weriniaeth werinol annibynnol. Roedd y ffin â thalaith Schleswig yn rhedeg ar hyd Camlas Kiel heddiw ac afonydd Ejderen a Levensau, sy'n cyd-daro mewn rhai adrannau. Mae dinasoedd Rendsburg a Kiel yn gorwedd ar hyd y llinell hon, ac fe'u hystyrir yn greiddiau trefol hanesyddol Holstein. O Kiel i Lübeck, mae Holstein yn cyrraedd y Môr Baltig, ond yn hanesyddol ynys Fehmarn, sydd wedi'i lleoli tua dau gilometr o dir mawr Holstein sy'n perthyn i Schleswig. Nid yw Dugiaeth Lauenburg wedi'i chynnwys yn nhirwedd Holstein, y mae ei ffin dde-ddwyreiniol wedi'i ffurfio gan y ffin ardal bresennol rhwng Stormarn a Lauenburg, mewn llinell afreolaidd o Lübeck i geg yr afon Bille yn yr Elbe yn agos at ganol Hamburg.

Hanes cynnar

Grwpiau poblogaeth yn yr ardal yn y cyfnod 800-1100

Ar ôl y cyfnod mudo yn yr Oesoedd Canol cynnar, roedd Holstein yn ardal ar y ffin rhwng Gogledd Albingia (rhan o ddugiaeth lwythol Sacsoni) ar arfordir y Môr Tawch, ardaloedd y grŵp pobl Slafaidd Wagrien yn Vagrien a oedd yn is-grŵp o dan yr Obotriaid ar arfordir Môr y Baltig ac yn erbyn y Daniaid yn Jylland.

Pan orchfygodd Siarlymaen holl ddugiaeth lwythol Sacsoni tua'r flwyddyn 800, gwarantodd mewn cytundeb o 811 â Hemming o Denmarc, yr ardal i'r gogledd o'r Ejderen i'r Daniaid, a rhannodd Holstein yn siroedd Stormarn, Holsten a Ditmarsken.

Sir

Sir Holstein gyda gwladwriaethau cyfagos, tua 1250

Yn y 12g, unwyd Holstein i gyd fel sir (Almaeneg: Grafschaft Holstein) o dan yr Iarll Adolf II o Holstein, ond ar ddiwedd yr un ganrif fe'i rhoddwyd dan bwysau gan y Daniaid a bu'n rhaid i Iarll Adolf III o Holstein ildio'r wlad yn 1203 i Valdemar Sejr. Ond ar ôl gorchfygiad Valdemar Sejr ym Mrwydr Bornhøved yn 1227, daeth Holstein drachefn dan feddiant y cyfry w, heblaw Ditmarsken, a ddaeth yn rhan o Bremen.

Yn raddol, cafodd cyfrif Holstein ddylanwad mawr yn Denmarc, yn enwedig yn Schleswig, lle buont yn cynnal y dugiaid pan oeddent mewn gwrthdaro â brenin Denmarc.

Dugiaeth

Pan fu farw etifedd olaf y sir ym 1459, gwnaed ymdrechion i wneud i'r ddau fro sefyll gyda'i gilydd o flaen gorsedd Denmarc. Felly etholwyd Christian I, ar 5 Mawrth 1460, yn Ddug Schleswig ac yn Iarll Holstein gan uchelwyr Schleswig a Holstein. Dyma sut y daeth y meysydd hyn i undeb personol â Denmarc. Yr amod, fodd bynnag, oedd bod yn rhaid i Christian gydnabod hawliau meistriaid Holstein, ac y dylai'r ddwy ardal berthyn i'w gilydd bob amser, yn ogystal â'u galw i gyngor unwaith y flwyddyn.

Ym 1474, dyrchafwyd Holstein yn ddugiaeth (Almaeneg: Herzogtum Holstein) gan yr Ffredrig III, Ymerawdwr Glân Rhufeinig trwy wneud Christian I yn ddug Holstein, a ddaeth yn rhan o'r Ymerodraeth fel teyrnas uniongyrchol. Cadwodd Holstein y statws hwn hyd at ddiddymu'r Ymerodraeth Lân Rufeinig yn 1806. Rhoddwyd grym llywodraeth trwy wrogaeth sirol yn uniongyrchol i'r ymerawdwr. Cynhaliwyd etholiad dug neu gyfrif yn y cynghorau sir a gynhaliwyd yn Bornhöved. Datblygodd cynulliadau'r bobl yn y cynghorau sir yn gynulliadau ystadau, a elwir yn ddyddiau gwlad.

O dan yr hen ddinasyddion

Pan fu farw Christian I, rhannwyd grym y llywodraeth unwaith eto rhwng y meibion Hans a Frederik. Arweiniodd hyn at yr ymraniad yn 1490, a chafodd ganlyniadau i Dde Jutland. Daeth y llywodraeth gyffredin i ben yn Schleswig wedi 1713, pan gysodwyd rhan Gottorp o Schleswig gan y brenin, Frederik IV.

Yn ei rôl fel Dug Holstein, roedd brenin Denmarc-Norwy yn fassal o dan Ymerodraeth Lân Rufeinig. Pan ddiddymwyd hwn ym 1806, daeth Holstein/Holstein yn rhan o frenhiniaeth Denmarc, ond o 1815 ar yr un pryd yn rhan o Gydffederasiwn yr Almaen. Yn 1848, torodd gwrthryfel agored allan, yr hwn a roddwyd i lawr yn y Rhyfel Tair Blynedd. Ataliwyd ymdrechion i gyflwyno cyfansoddiad ar y cyd ar gyfer Teyrnas Denmarc a Dugiaeth Schleswig gan wrthwynebiad gan y cynulliadau ystad a ddominyddwyd gan yr Almaenwyr yn Holstein a Schleswig, a oedd am uno Schleswig a Holstein yn un dalaith. Cefnogwyd y rhain gan Awstria a Phrwsia, a gorchfygodd y dugiaid yn 1864. Ym 1867, unwyd Schleswig a Holstein i dalaith Schleswig-Holstein a'u hymgorffori i Deyrnas Prwsia.

Daeth Gogledd Schleswig yn Ddanaidd eto yn 1920 ar ôl y refferendwm ar Schleswig. Daeth gweddill De Schleswig yn dalaith Almaenig, Schleswig-Holstein yn yn 1946.

Arfbais

Arfbais Holstein, yn debyg i arfbais Schaumburg

Arfbais y Schauburgers yw'r darian arian gyda ffin miniog coch, a elwir yn ddeilen arian danadl ar gefndir coch ers yr Oldenburgers, a enfeoffwyd gyda Holstein a Stormarn yn 1110. Yn Holstein, mabwysiadwyd yr arfbais hon ar achlysuron amrywiol neu ychwanegwyd symbol arall i'w wahaniaethu; mae gan brifddinas y dalaith Kiel, er enghraifft, y cwch du.

Mae llawer wedi'i ysgrifennu am darddiad arfbais Holstein a'i hystyr. Mae barn yn cael ei rhannu. Mae rhai yn gweld y ffigwr arian fel deilen danadl, eraill fel deilen y llwyn codlysiau (Ilex). Mae rhai o'r farn bod y Schauburgers wedi cynnwys deilen danadl yn eu harfbais oherwydd bod castell eu hynafiaid ar y Nettelnberg ar y Weser. Fodd bynnag, mae hyn yn cael ei wrth-ddweud gan y ffaith bod gan y Schauburgers lew yn eu harfbais yn wreiddiol, a dim ond yn ddiweddarach, pan oeddent yn llywodraethwyr Holstein, y gwnaethant fabwysiadu'r “ddail ddeilen” fel eu harfbais. Datblygodd o fod yn ffin fach, a ddarparwyd â thair hoelen ar ôl croesgad Adolf IV i'r Baltig (croeshoeliwyd Iesu â thair hoelen). Dim ond ym 1239 y cofnodwyd y ddeilen ddanadl fel y'i gelwir.

Yn Holstein , defnyddid y ddeilen ddanadl gyntaf gan Adolf IV , a orchfygodd y Daniaid yn Bornhöved yn 1227 , ac yn ddiweddarach, ochr yn ochr â'r motif llew, gan ei feibion fel yr unig arfbais.

Ieithoedd

Yn ôl astudiaeth yn 2015 gan Brifysgol Hamburg, mae tua 37,000 o drigolion Holstein yn perthyn i leiafrif Denmarc.

Ym mis Mai 2007, rhoddodd y Weinyddiaeth Mewnol gyfle i gymunedau osod arwyddion enwau lleoedd dwyieithog, fel sydd wedi digwydd yn yr ardal Ffriseg (ardal Schleswig) ers 1997.

Dolenni allanol

• Schleswig-Holstein Archifwyd 2015-04-16 yn y Peiriant Wayback Gwefan y dalaith
• Twristiaeth Schleswig-Holstein
• Map Hanesyddol o Schleswig-Holstein 1730

Eginyn erthygl sydd uchod am yr Almaen. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.