Wicipedia

Môr y Gogledd

Rhan o'r Môr Iwerydd

Mae Môr y Gogledd yn rhan o'r Môr Iwerydd. Fe'i leolir i'r gogledd o gyfandir Ewrop, rhwng Norwy a Denmarc i'r dwyrain, yr Alban a Lloegr i'r gorllewin, a Hauts-de-France (yn Ffrainc ), Gwlad Belg, yr Iseldiroedd a'r Almaen i'r de. Mae'n fôr epirig (hy yn debyg i "silff") a leolir ar y silff gyfandirol Ewropeaidd, sy'n cysylltu â'r cefnfor trwy Môr Udd yn y de a Môr Norwy yn y gogledd. Mae'n fwy na 970 km (600 milltir) o hyd a 580 km o led, ac sy'n gorchuddio 570, 000 km (22,000 km sgwar).

Môr y Gogledd
NASA North Sea ONLY (cropped).jpg
Mathmôr Edit this on Wikidata
Enwyd ar ôlgogledd, gorllewin, Germaniaid Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynolNorth Atlantic Ocean Edit this on Wikidata
GwladNorwy, Denmarc, yr Almaen, Yr Iseldiroedd, Gwlad Belg, Ffrainc, y Deyrnas Unedig Edit this on Wikidata
Arwynebedd570,000 ±1 km² Edit this on Wikidata
Uwch y môr0 metr Edit this on Wikidata
Yn ffinio gydaMôr Udd, Skagerrak, Cefnfor yr Iwerydd, Gorllewin Fflandrys Edit this on Wikidata
Cyfesurynnau56°N 3°E Edit this on Wikidata
Hyd960 cilometr Edit this on Wikidata
[golygwch ar Wicidata]

Mae wedi cynnal lonydd cludo allweddol yng ngogledd Ewrop ers amser maith ac yn berwi o bysgod, gan ddarparu pysgodfa enfawr. Mae ei arfordir yn gyrchfan hamdden boblogaidd ac yn ddiweddar mae'n ffynhonnell gyfoethog o adnoddau ynni, gan gynnwys tanwydd ffosil, egni gwynt, a phŵer tonnau.

Yn hanesyddol, mae Môr y Gogledd wedi cael lle amlwg mewn materion geowleidyddol a milwrol, yn enwedig yng Ngogledd Ewrop. Roedd hefyd yn bwysig yn ystod llawer o'r Oesoedd Canol a bu'n ganolbwynt ymosodiadau gan y sacsoniaid ar Ynysoedd Prydain, ac yna gan y Llychlynwyr. Yn dilyn hynny, ceisiodd y Gynghrair Hanseatig, Gweriniaeth yr Iseldiroedd, a Phrydain ennill rheolaeth ar Fôr y Gogledd a thrwy hynny reoli'r mynediad i farchnadoedd ac adnoddau'r byd. Fel unig allfa'r Almaen i'r cefnfor, parhaodd Môr y Gogledd i fod yn strategol bwysig trwy'r ddau Ryfel Byd.

Mae gan yr arfordir ddaeareg a daearyddiaeth amrywiol. Yn y gogledd, yn enwedig yn ond yn y de, mae'r arfordir yn cynnwys traethau tywodlyd yn bennaf, aberoedd afonydd hir a gwastadeddau llaid llydan. Oherwydd y boblogaeth ddwys, diwydiannu trwm, a defnydd eang o'r môr ceir amryw o faterion amgylcheddol sydd wedi effeithio ar ecosystemau'r môr. Ymhlith y materion amgylcheddol niweidiol mae gorbysgota, dŵr ffo diwydiannol ac amaethyddol, carthu a dympio, ymhlith eraill wedi arwain at nifer o ymdrechion i atal diraddio ac i ddiogelu'r buddion economaidd tymor hir.

DaearyddiaethGolygu

Mae Môr y Gogledd wedi'i ffinio ag Ynysoedd Erch ac arfordir dwyreiniol Lloegr a'r Alban i'r gorllewin a thir mawr gogledd a chanol Ewrop i'r dwyrain a'r de, gan gynnwys Norwy, Denmarc, yr Almaen, yr Iseldiroedd, Gwlad Belg a Ffrainc.[1] Yn y de-orllewin, y tu hwnt i Culfor Dover, mae Môr y Gogledd yn newid ei enw'n Fôr Udd sy'n cysylltu â Chefnfor yr Iwerydd. Yn y dwyrain, mae'n cysylltu â'r Môr Baltig trwy'r culfor Skagerrak a Kattegat, sy'n gwahanu Denmarc o Norwy a Sweden yn y drefn honno. Yn y gogledd mae Ynysoedd Shetland yn ffinio ag ef, ac mae'n cysylltu â Môr Norwy, sy'n fôr ymylol yng Nghefnfor yr Arctig.[2]

O amgylch ymylon Môr y Gogledd ceir ynysoedd ac ynysforoedd (archipelagos) sylweddol, gan gynnwys Shetland, Ynysoedd Erch, ac Ynysoedd Ffriseg.[3] Mae Môr y Gogledd yn derbyn dŵr croyw gan nifer o ffynonellau cyfandirol Ewropeaidd, yn ogystal ag Ynysoedd Prydain. Mae rhan fawr o'r basn draenio Ewropeaidd yn gwagio i Fôr y Gogledd, gan gynnwys dŵr o'r Môr Baltig. Yr afonydd mwyaf a phwysicaf sy'n llifo i Fôr y Gogledd yw'r Elbe a'r Rhein - Meuse.[4] Triga tua 185 miliwn o bobl yn nalgylch yr afonydd sy'n llifo i Fôr y Gogledd gan gwmpasu rhai ardaloedd diwydiannol trwm.[5]

Nodweddion mawrGolygu

Ar y cyfan, mae'r môr yn gorwedd ar silff gyfandirol Ewrop gyda dyfnder cymedrig o 90 metr (300 tr).[6] Yr unig eithriad yw'r ffos Norwyaidd, sy'n ymestyn yn gyfochrog â thraethlin Norwy o Oslo i'r gogledd o Bergen. Mae'n 20–30 km o led gyda dyfnder uchaf o 725 metr (2,379 tr).[7]

Mae Banc Dogger, marian enfawr, neu grynhoad o falurion rhewlifol heb eu cydgrynhoi (unconsolidated) yn codi i ddim ond 15-30 metr (50-100 tr) o dan yr wyneb.[8][9] Mae'r nodwedd hon wedi cynhyrchu'r lleoliad pysgota gorau ym Môr y Gogledd. Mae'r Long Forties a'r Broad Fourteens yn ardaloedd enfawr gyda dyfnder gweddol unffurf o tua 73 a 26 m yn y drefn honno). Mae'r banciau gwych hyn, ac eraill, yn gwneud Môr y Gogledd yn hanesyddol yn arbennig o beryglus i'w fforio mewn cwch,[10] ond sy'n llawer haws gyda fforio-drwy-loeren.[11] Gorwedd Twll y Diafol 320 metr (200 millt) i'r dwyrain o Dundee, yr Alban.[12]

HydrolegGolygu

 
Ceryntau cefnfor yn dod i mewn yn bennaf trwy'r fynedfa ogleddol, ac sy'n gadael ar hyd arfordir Norwy
Tymheredd a halltedd

Y tymheredd ar gyfartaledd yw 17 °C (63 °F) yn yr haf a 6 °C (43 °F) yn y gaeaf.[13] Mae'r tymeredd cyfartalog wedi bod yn tueddu i fod yn uwch er 1988, sydd wedi'i briodoli i newid yn yr hinsawdd.[14][15] Mae tymeredd aer ym mis Ionawr yn amrywio rhwng 0 i 4 gradd canradd ac ym mis Gorffennaf rhwng 13-18. Yn ystod misoedd y gaeaf ceir gwyntoedd a stormydd aml.

Mae'r halltedd ar gyfartaledd rhwng 34 a 35 gram y litr o ddŵr.[16] Mae gan yr halltedd yr amrywioldeb uchaf lle mae mewnlif dŵr croyw, megis aberoedd y Rhein ac Elbe, allanfa Môr y Baltig ac ar hyd arfordir Norwy.[17]

Cylchrediad dŵr a llanw

Y prif batrwm i lif y dŵr ym Môr y Gogledd yw cylchdro gwrthglocwedd ar hyd yr ymylon.[18]

Mae Môr y Gogledd yn gangen o Gefnfor yr Iwerydd sy'n derbyn mwyafrif o'i gerrynt o agoriad yn y gogledd-orllewin, a chyfran lai o gerrynt cynnes o'r agoriad yn y Sianel. Mae'r ceryntau llanw hyn yn gadael ar hyd arfordir Norwy.[19] Gall ceryntau wyneb a dŵr dwfn symud i gyfeiriadau gwahanol. Mae dyfroedd arfordirol wyneb halltedd isel yn symud ar y môr, ac mae dyfroedd halltedd uchel dyfnach a dwysach yn symud i'r lan.[20]

ArfordiroeddGolygu

 
Arfordir Môr Gogledd yr Almaen

Mae arfordiroedd dwyreiniol a gorllewinol Môr y Gogledd yn arw, ac a ffurfiwyd gan rewlifoedd yn ystod Rhewlifiant Cwaternaidd oesoedd yr iâ. Mae'r arfordiroedd ar hyd y rhan fwyaf deheuol wedi'u gorchuddio ag olion gwaddod rhewlifol a adneuwyd. Mae mynyddoedd Norwy yn plymio i'r môr gan greu ffiords dwfn ac ynysforoedd. I'r de o Stavanger, mae'r arfordir yn meddalu, ac cheir llai o ynysoedd. Mae arfordir dwyreiniol yr Alban yn debyg, ond yn llai na Norwy. O ogledd ddwyrain Lloegr, mae'r clogwyni yn is ac yn cynnwys marian sy'n erydu'n haws, ac mae'r arfordiroedd felly'n fwy crwm.[21][22] Yn yr Iseldiroedd, Gwlad Belg ac yn Nwyrain Anglia mae'r littoral yn isel ac yn gorsiog. Mae gan arfordir dwyreiniol a de-ddwyrain Môr y Gogledd (Môr Wadden) arfordiroedd sy'n dywodlyd ac yn syth yn bennaf oherwydd drifft y glannau, yn enwedig ar hyd Gwlad Belg a Denmarc.[23]

Rheoli arfordirolGolygu

 
Mae'r Afsluitdijk yn argae mawr yn yr Iseldiroedd

Yn wreiddiol, gorlifdiroedd a thir corsiog oedd yr ardaloedd arfordirol deheuol. Mewn ardaloedd sy'n arbennig o agored i ymchwyddiadau storm, ymgartrefodd pobl y tu ôl i lifgloddiau uchel ac ar ardaloedd naturiol o dir uchel fel geestland. Mor gynnar â 500 CC, roedd pobl yn adeiladu bryniau annedd artiffisial yn uwch na'r lefelau llifogydd cyffredinol. :Dim ond tua dechrau'r Oesoedd Canol Diweddar, ym 1200 OC, y dechreuodd trigolion godi ffos uchel ar hyd yr arfordir cyfan, a thrwy hynny droi rhanbarthau amffibaidd rhwng y tir a'r môr yn dir cadarn parhaol.[24]

Llanw eithafolGolygu

 
Llifogydd Zuid-Beveland, Môr y Gogledd ym 1953

Mae ymchwyddiadau stormydd eithafol yn bygwth, arfordiroedd yr Iseldiroedd, Gwlad Belg, yr Almaen a Denmarc ac ardaloedd isel dwyrain Lloegr yn enwedig o amgylch The Wash a'r Fens.[25] Cant eu hachosi gan newidiadau mewn pwysau barometrig ynghyd â thonnau cryf a grëir gan y gwynt.[26]

Y llifogydd llanw eithafol cyntaf a gofnodwyd oedd y Julianenflut, ar 17 Chwefror 1164. Yn ei sgil, dechreuodd y Jadebusen, (bae ar arfordir yr Almaen) ffurfio. Cofnodir bod llanw storm ym 1228 wedi lladd dros 100,000 o bobl.[27] Yn 1362, tarodd Ail Llifogydd Marcellus, a elwir hefyd yn Grote Manndrenke, arfordir deheuol cyfan Môr y Gogledd. Mae croniclau’r amser unwaith eto yn cofnodi mwy na 100,000 o farwolaethau, collwyd rhannau helaeth o’r arfordir yn barhaol i’r môr, gan gynnwys dinas goll chwedlonol Rungholt.[28] Yn yr 20g, fe orlifodd llifogydd Môr y Gogledd ym 1953 arfordiroedd sawl gwlad a chostiodd fwy na 2,000 o fywydau.[29] Bu farw 315 o ddinasyddion Hamburg yn llifogydd Môr y Gogledd ym 1962 .[30] : [79,86]

TsunamisGolygu

Er eu bod yn brin, mae Môr y Gogledd wedi bod yn safle nifer o tsunamis. Cyfres o dirlithriadau tanddwr oedd y Sleidiau Storegga, lle llithrodd darn o silff gyfandirol Norwy i'r Môr Norwyaidd. Digwyddodd y tirlithriadau aruthrol rhwng 8150 CC a 6000 CC, gan achosi tsunami hyd at 20 metr (66tr) o uchder a ysgubodd trwy Fôr y Gogledd, gan effeithio'r Alban ac Ynysoedd Faeroe.[31][32]

Mae daeargryn Dover Straits yn 1580 ymhlith y daeargrynfeydd cyntaf a gofnodwyd ym Môr y Gogledd yn mesur rhwng 5.6 a 5.9 ar raddfa Richter. Achosodd y digwyddiad hwn ddifrod helaeth yn Calais trwy ei gryndodau ac o bosibl sbarduno tsunami, er na chadarnhawyd hyn erioed. Credir fod tirlithriad tanddwr enfawr yn Sianel Lloegr a ysgogwyd gan y daeargryn, a achosodd tsunami yn ei dro. Cyrhaeddodd y tsunami a ysgogwyd gan ddaeargryn Lisbon 1755 yr Iseldiroedd, er bod y tonnau wedi colli eu pŵer dinistriol. Y daeargryn mwyaf a gofnodwyd erioed yn y Deyrnas Unedig oedd daeargryn Banc Dogger 1931, a oedd yn mesur 6.1 ar raddfa maint Richter ac a achosodd tsunami bach a orlifodd rannau o arfordir Ynysoedd Prydain.[33]

DaearegGolygu

Mae moroedd bas, fel Môr y Gogledd, wedi bodoli ar silff gyfandirol Ewrop ers canrifoedd. Achoswyd codiad tectonig yn Ynysoedd Prydain gan rifft a ffurfiodd ran ogleddol Cefnfor yr Iwerydd yn ystod y cyfnodau Jwrasig a Cretasaidd, o tua 150 miliwn o flynyddoedd yn ôl (CP).[34] Ers hynny, mae môr bas bron wedi bod yn barhaus rhwng ucheldiroedd Tarian Fennoscandia ac Ynysoedd Prydain.[35] Mae wedi tyfu a chrebachu gyda chodiad a chwymp yn lefel y môr eustatig. Weithiau roedd yn gysylltiedig â moroedd bas eraill, megis y môr uwchben Basn Paris i'r de-orllewin, Môr Paratethys i'r de-ddwyrain, neu Gefnfor Tethys i'r de.[36]

Yn ystod y Cyfnod Cretasaidd Hwyr, tua 85 miliwn o flynyddoedd yn ôl, gwasgariad o ynysoedd oedd holl dir mawr Ewrop heblaw am Sgandinafia.[37] Erbyn yr Oligocene Cynnar, 34 i 28 miliwn o flynyddoedd yn ôl, roedd ymddangosiad Gorllewin a Chanol Ewrop wedi gwahanu Môr y Gogledd oddi wrth Gefnfor Tethys, a giliodd yn raddol a Fôr y Canoldir wrth i Dde Ewrop a De Orllewin Asia ddod yn dir sych.[38] Gwahanwyd Môr y Gogledd oddi wrth y Môr Udd gan bont o dir cul nes i hwnnw hefyd gael ei ddileu gan o leiaf ddau lifogydd trychinebus rhwng 450,000 a 180,000 o flynyddoedd yn ôl.[39][40] Ers dechrau'r cyfnod Cwaternaidd 2.6 miliwn o flynyddoedd yn ôl, mae lefel y môr eustatig wedi gostwng yn ystod pob cyfnod rhewlifol ac yna wedi codi eto. Bob tro roedd y llen iâ yn cyrraedd ei maint mwyaf, daeth Môr y Gogledd bron yn hollol sych. Ffurfiodd yr arfordir fel y mae heddiw ar ôl y Rhewlifol Olaf pan ddechreuodd y môr orlifo silff gyfandirol Ewrop.[41]

Yn 2006 darganfuwyd darn o esgyrn wrth ddrilio am olew ym Môr y Gogledd. Dangosodd dadansoddiad ei fod yn Plateosaurus rhwng 199 a 216 miliwn o flynyddoedd yn ôl. Hwn oedd y ffosil deinosor dyfnaf a ddarganfuwyd erioed a'r darganfyddiad cyntaf i Norwy.[42]

NaturGolygu

Pysgod a physgod cregynGolygu

 
Wystrys Môr Tawel, cregyn gleision glas a chocos ym Môr Wadden yn yr Iseldiroedd

Mae Copepods a söoplancton eraill yn niferus ym Môr y Gogledd. Mae'r organebau bach hyn yn elfennau hanfodol o'r gadwyn fwyd sy'n cynnal llawer o rywogaethau o bysgod.[43] Mae dros 230 o rywogaethau o bysgod yn byw ym Môr y Gogledd: penfras, hadog, gwyniad y môr, saithe, lleden, mecryll, penwaig, codyn llwyd, corbenwaig, a llymrïaid i gyd yn gyffredin iawn ac yn cael eu pysgota'n fasnachol.[44] Oherwydd dyfnderoedd amrywiol ffosydd Môr y Gogledd a'r gwahaniaethau mewn halltedd, tymheredd a symudiad dŵr, mae rhai pysgod yn byw mewn rhannau o Fôr y Gogledd yn unig.[45]

AdarGolygu

Mae arfordiroedd Môr y Gogledd yn gartref i warchodfeydd natur gan gynnwys Aber Ythan, Fowlsheugh, ac Ynysoedd Farne yn y DU a Pharciau Cenedlaethol Môr Wadden yn Nenmarc, yr Almaen a'r Iseldiroedd.[46] Mae'r lleoliadau hyn yn darparu cynefin bridio i ddwsinau o rywogaethau o adar. Defnyddia degau o filiynau o adar Fôr y Gogledd ar gyfer bridio, bwydo neu fel lloches mudol yn flynyddol. Mae poblogaethau o wylanod coesddu du-legged, palod Iwerydd, mulfrain gogleddol, adar drycin y graig gogleddol, a rhywogaethau o pedrynod, mulfrain, gwylanod, carfilod, a gwenoliaid y môr, a llawer o adar môr eraill yn gwneud rhai o'r arfordiroedd hyn yn boblogaidd ar gyfer gwylio adar.[47]

Mamaliaid morolGolygu

Mae Môr y Gogledd hefyd yn gartref i famaliaid morol. Gellir dod o hyd i forloi cyffredin, a llamhidyddion ar hyd yr arfordiroedd. Weithiau mae ynysoedd gogleddol iawn Môr y Gogledd fel Ynysoedd Shetland yn gartref i amrywiaeth fawr o binacod gan gynnwys morloi barfog, y Morlo Cylchog a hyd yn oed y Morlo Ysgithrog.[48] Mae morfilogion Môr y Gogledd yn cynnwys amryw o rywogaethau llamhidyddion, dolffiniaid a morfilod.[47][49]

FfloraGolygu

 
Ffytoplancton yn blodeuo ym Môr y Gogledd

Bioamrywiaeth a chadwraethGolygu

Oherwydd gorboblogi a lefel uchel y diwydiannu trwm ar hyd ei lannau, mae bywyd gwyllt Môr y Gogledd wedi dioddef o lygredd, gorgynhesu a gorbysgota. Daethpwyd o hyd i fflamingos a pelicans ar hyd glannau deheuol Môr y Gogledd, ond fe wnaethant ddiflannu dros yr ail fileniwm.[50] Mynychodd Walruses Ynysoedd Erch trwy ganol yr 16g, gan fod Ynys Sable ac Ynysoedd Erch yn gorwedd o fewn eu cynefin arferol.[51] Roedd morfilod llwyd hefyd yn byw ym Môr y Gogledd ond fe'u gyrrwyd i ddifodiant yn yr Iwerydd yn yr 17g.[52] Mae rhywogaethau eraill wedi gostwng yn ddramatig yn eu poblogaeth.

EnwauGolygu

Mae Môr y Gogledd wedi cael enwau amrywiol trwy gydol hanes. Un o'r enwau cynharaf a gofnodwyd oedd Septentrionalis Oceanus, neu "Cefnfor y Gogledd," a ddyfynnwyd gan Pliny.[53] Mae'n debyg i'r enw "North Sea" ddod i'r Saesneg, fodd bynnag, trwy'r Iseldireg "Noordzee", a'i enwodd felly naill ai mewn cyferbyniad â'r Zuiderzee ("South Sea"), i'r de o Frisia, neu oherwydd bod y môr yn gyffredinol i'rgogledd o'r Iseldiroedd. Cyn mabwysiadu "Môr y Gogledd," yr enwau a ddefnyddiwyd yn Saesneg America'n benodol, oedd "Môr yr Almaen" neu "Cefnfor yr Almaen", a gyfeiriwyd at yr enwau Lladin "Mare Germanicum" ac "Oceanus Germanicus",[54] a pharhaodd y rhain i gael eu defnyddio tan y Rhyfel Byd Cyntaf.[55]

EconomiGolygu

 
Parthau economaidd Môr y Gogledd

Statws gwleidyddolGolygu

Mae gwledydd sy'n ffinio â Môr y Gogledd i gyd yn hawlio'r 12 nautical mile (22 km; 14 mi) o ddyfroedd tiriogaethol, y mae ganddynt hawliau pysgota unigryw oddi mewn iddynt.[56] Mae Polisi Pysgodfeydd Cyffredin yr Undeb Ewropeaidd (UE) yn bodoli i gydlynu hawliau pysgota a chynorthwyo gydag anghydfodau rhwng taleithiau'r UE a thalaith ffin Norwy yn yr UE.[57]

Olew a nwyGolygu

Mor gynnar â 1859, darganfuwyd olew mewn ardaloedd ar y tir o amgylch Môr y Gogledd a nwy naturiol mor gynnar â 1910.[58] Mae adnoddau ar y tir, er enghraifft maes K12-B yn yr Iseldiroedd yn parhau i gael eu defnyddio heddiw.

Dechreuodd drilio profion alltraeth ym 1966 ac ym 1969, darganfu Cwmni Petroliwm Phillips faes olew Ekofisk [59] a gynhwysai olew gwerthfawr, sylffwr isel.[60] Dechreuodd ecsbloetio masnachol ym 1971 gyda thanceri olew ac, ar ôl 1975, ar biblinell, yn gyntaf i Teesside, Lloegr ac yna, ar ôl 1977, i Emden, yr Almaen.[61]

Dechreuodd ymelwa ar gronfeydd olew Môr y Gogledd ychydig cyn argyfwng olew 1973, a gwnaeth dringo prisiau olew rhyngwladol wneud y buddsoddiadau mawr yr oedd eu hangen ar gyfer echdynnu yn llawer mwy deniadol.[62] Er mai cronfeydd i ffwrdd o arfordir yr Alban oedd y rhain, i Lundain y llifai'r arian.

Er bod y costau cynhyrchu yn gymharol uchel, mae ansawdd yr olew, sefydlogrwydd gwleidyddol yr Alban ac agosrwydd marchnadoedd pwysig yng ngorllewin Ewrop wedi gwneud Môr y Gogledd yn rhanbarth cynhyrchu olew pwysig.[63] Y trychineb dyngarol sengl fwyaf yn niwydiant olew Môr y Gogledd oedd dinistrio'r platfform olew alltraeth Piper Alpha ym 1988 lle collodd 167 o bobl eu bywydau.[64]

Heblaw maes olew Ekofisk, mae maes olew Statfjord hefyd yn nodedig gan mai hon oedd y biblinell gyntaf i rychwantu ffos Norwy.[65] Mae'r maes nwy naturiol mwyaf ym Môr y Gogledd, maes nwy Troll, yn gorwedd yn ffos Norwy, gan ollwng dros 300 metr (980 tr) lle adeiladwyd llwyfan enfawr Troll A i gael mynediad iddo.

PysgotaGolygu

 
Treilliwr yn Nordstrand, yr Almaen

Môr y Gogledd yw prif bysgodfa Ewrop a cheir ynddo dros 5% o'r pysgod masnachol rhyngwladol sy'n cael eu dal. Mae pysgota ym Môr y Gogledd wedi'i ganoli yn rhan ddeheuol y dyfroedd arfordirol. Y prif ddull o bysgota yw treillio (trawling).[66] Ym 1995, cyfanswm y pysgod a physgod cregyn a ddaliwyd ym Môr y Gogledd oedd tua 3.5 miliwn o dunelli.[67] Ar wahân i bysgod y gellir eu gwerthu, amcangyfrifir bod miliwn o dunelli o bysgod eraill, na ellir ei farchnata, yn cael ei ddal a'i daflu i farw bob blwyddyn.[68]

Yn ystod y degawdau diwethaf, mae gorbysgota wedi gadael llawer o bysgodfeydd yn anghynhyrchiol, gan aflonyddu dynameg cadwyn bwyd morol a gwelwyd dileu llawer o swyddi yn y diwydiant pysgota.[69] Cyn bo hir, efallai y bydd pysgodfeydd penwaig, penfras a lleden yn wynebu'r un cyflwr â physgota macrell, a ddaeth i ben yn y 1970au oherwydd gorbysgota.[70] Amcan Polisi Pysgodfeydd Cyffredin yr Undeb Ewropeaidd yw lleihau'r effaith amgylcheddol sy'n gysylltiedig â defnyddio adnoddau trwy leihau taflu pysgod, cynyddu cynhyrchiant pysgodfeydd, sefydlogi marchnadoedd pysgodfeydd a phrosesu pysgod, a chyflenwi pysgod am brisiau rhesymol i'r defnyddiwr.[71]

Adnoddau mwynauGolygu

Yn ogystal ag olew, nwy a physgod, mae'r taleithiau ar hyd Môr y Gogledd hefyd yn cymryd miliynau o fetrau ciwbig y flwyddyn o dywod a graean o wely'r cefnfor. Defnyddir y rhain ar gyfer gwella traethau tywod, adfer tir ac adeiladu.[72] Gellir codi darnau o ambr wedi'u rholio ar arfordir dwyreiniol Lloegr.[73]

Ynni adnewyddadwyGolygu

Oherwydd y prifwyntoedd cryfion, a dŵr bas, mae gwledydd ar Môr y Gogledd, yn enwedig yr Almaen a Denmarc, wedi defnyddio'r lan ar gyfer pŵer gwynt ers y 1990au.[74] Môr y Gogledd yw cartref un o'r ffermydd gwynt alltraeth mwyaf, a'r gyntaf yn y byd, sef Horns Rev 1, a gwblhawyd yn 2002. Ers hynny mae llawer o ffermydd gwynt eraill wedi'u comisiynu ym Môr y Gogledd. Yn 2013 y 630 megawat (MW) London Array oedd y fferm wynt alltraeth fwyaf yn y byd, gyda fferm wynt Greater Gabbard 504 (MW) yr ail fwyaf, ac yna'r 367 Fferm Wynt MW Walney.

Bydd y prosiectau hyn yn cael eu difetha gan ffermydd gwynt dilynol sydd ar y gweill, gan gynnwys Dogger Bank yn 4,800 MW, Banc Norfolk (7,200 MW), a Môr Iwerddon (4,200 MW). Ddiwedd mis Mehefin 2013 cyfanswm capasiti ynni gwynt ar y môr cyfun Ewropeaidd oedd 6,040 MW.

Mae cynhyrchu ynni o Egni llanw'n dal yn ei glytiau, gyda Chanolfan Ynni Morol Ewrop wedi gosod system profi tonnau yn Billia Croo ar dir mawr yr Ynysoedd Erch[75] a gorsaf profi pŵer llanw ar ynys gyfagos Eday.[76] Ers 2003, mae trawsnewidydd ynni prototeip Wave Dragon wedi bod ar waith yn Nissum Bredning fjord yng ngogledd Denmarc.[77]

CyfeiriadauGolygu

  1. ↑ Ripley, George; Charles Anderson Dana (1883). The American Cyclopaedia: A Popular Dictionary of General Knowledge. D. Appleton and company. t. 499.
  2. ↑ Helland-Hansen, Bjørn; Fridtjof Nansen (1909). "IV. The Basin of the Norwegian Sea". Report on Norwegian Fishery and Marine-Investigations Vol. 11 No. 2. Geofysisk Institutt. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 14 Ionawr 2009. Cyrchwyd 9 Ionawr 2009.
  3. ↑ Ripley, George; Charles Anderson Dana (1883). The American Cyclopaedia: A Popular Dictionary of General Knowledge. D. Appleton and company. t. 499.Ripley, George; Charles Anderson Dana (1883). The American Cyclopaedia: A Popular Dictionary of General Knowledge. D. Appleton and company. p. 499.
  4. ↑ Ray, Alan; G. Carleton; Jerry McCormick-Ray (2004). Coastal-marine Conservation: Science and Policy (arg. illustrated). Blackwell Publishing. t. 262. ISBN 978-0-632-05537-1.
  5. ↑ "Chapter 5: North Sea" (PDF). Environmental Guidebook on the Enclosed Coastal Seas of the World. International Center for the Environmental Management of Enclosed Coastal Seas. 2003. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 17 December 2008. Cyrchwyd 24 Tachwedd 2008.
  6. ↑ Calow, Peter (1999). Blackwell's Concise Encyclopedia of Environmental Management. Blackwell Publishing. ISBN 978-0-632-04951-6. Cyrchwyd 26 December 2008.
  7. ↑ "Limits in the seas: North Sea continental shelf boundaries" (PDF). U.S. Department of State. United States Government. 14 Mehefin 1974. Cyrchwyd 17 Mehefin 2013.
  8. ↑ Ostergren, Robert Clifford; John G. Rice (2004). The Europeans: A Geography of People, Culture, and Environment. Bath, UK: Guilford Press. t. 62. ISBN 978-0-89862-272-0.
  9. ↑ Dogger Bank. Maptech Online MapServer. 1989–2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2012-07-11. Cyrchwyd 20 Gorffennaf 2007.
  10. ↑ Tuckey, James Hingston (1815). Maritime Geography and Statistics ... Black, Parry & Co. t. 445. ISBN 9780521311915.
  11. ↑ Bradford, Thomas Gamaliel (1838). Encyclopædia Americana: A Popular Dictionary of Arts, Sciences, Literature, History, Politics, and Biography, Brought Down to the Present Time; Including a Copious Collection of Original Articles in American Biography; on the Basis of the Seventh Edition of the German Conversations-lexicon. Thomas, Cowperthwait, & co. t. 445. ISBN 9780521311915.
  12. ↑ Alan Fyfe (Autumn 1983). "The Devil's Hole in the North Sea". The Edinburgh Geologist (14). http://www.edinburghgeolsoc.org/edingeologist/z_14_04.html/. Adalwyd 2 Tachwedd 2008.
  13. ↑ "About the North Sea: Key facts". Safety at Sea project: Norwegian Coastal Administration. 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 9 December 2008. Cyrchwyd 2 Tachwedd 2008.
  14. ↑ "North Sea cod 'could disappear' even if fishing outlawed" Telegraph.co.uk
  15. ↑ "Global Warming Triggers North Sea Temperature Rise". Agence France-Presse. SpaceDaily.AFP and UPI Wire Stories. 14 Tachwedd 2006. Cyrchwyd 1 December 2008.
  16. ↑ "About the North Sea: Key facts". Safety at Sea project: Norwegian Coastal Administration. 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 9 December 2008. Cyrchwyd 2 Tachwedd 2008."About the North Sea: Key facts". Safety at Sea project: Norwegian Coastal Administration. 2008. Archived from the original Archifwyd 2008-12-09 yn y Peiriant Wayback. on 9 December 2008. Retrieved 2 November 2008.
  17. ↑ Reddy, M. P. M. (2001). "Annual variation in Surface Salinity". Descriptive Physical Oceanography. Taylor & Francis. t. 114. ISBN 978-90-5410-706-4. Cyrchwyd 3 December 2008.
  18. ↑ "Met Office: Flood alert!". Met office UK government. 28 Tachwedd 2006. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 31 December 2006. Cyrchwyd 2 Tachwedd 2008.
  19. ↑ "Safety at Sea". Currents in the North Sea. 2009. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 9 December 2008. Cyrchwyd 9 Ionawr 2009.
  20. ↑ Freestone, David; Ton IJlstra (1990). "Physical Properties of Sea Water and their Distribution Annual: Variation in Surface Salinity". The North Sea: Perspectives on Regional Environmental Co-operation. Martinus Nijhoff Publishers. tt. 66–70. ISBN 978-1-85333-413-9. |access-date= requires |url= (help)
  21. ↑ "Development of the East Riding Coastline" (PDF). East Riding of Yorkshire Council. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 10 Awst 2007. Cyrchwyd 24 Gorffennaf 2007.
  22. ↑ "Holderness Coast United Kingdom" (PDF). EUROSION Case Study. Cyrchwyd 24 Gorffennaf 2007.
  23. ↑ Overview of geography, hydrography and climate of the North Sea (Chapter II of the Quality Status Report) (PDF). Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic (OSPAR). 2000. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2007-07-10. Cyrchwyd 4 December 2007.
  24. ↑ Wefer, Gerold; Wolfgang H. Berger; K. E. Behre; Eystein Jansen (2002) [2002]. Climate Development and History of the North Atlantic Realm: With 16 Tables. Springer. tt. 308–310. ISBN 978-3-540-43201-2. Cyrchwyd 4 December 2008.
  25. ↑ Overview of geography, hydrography and climate of the North Sea (Chapter II of the Quality Status Report) (PDF). Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic (OSPAR). 2000. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2007-07-10. Cyrchwyd 4 December 2007.Overview of geography, hydrography and climate of the North Sea (Chapter II of the Quality Status Report)(PDF). Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic (OSPAR). 2000. Archived from the original (PDF) on 10 Gorffennaf 2007. Retrieved 4 December 2007.
  26. ↑ Ingham, J. K.; John Christopher Wolverson Cope; P. F. Rawson (1999). "Quaternary". Atlas of Palaeogeography and Lithofacies. Geological Society of London. t. 150. ISBN 978-1-86239-055-3. Cyrchwyd 15 December 2008.
  27. ↑ Morin, Rene (2 Hydref 2008). "Social, economical and political impact of Weather" (PDF). EMS annual meeting. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 17 December 2008. Cyrchwyd 4 December 2008.
  28. ↑ "scinexx | Der Untergang: Die Grote Manndränke – Rungholt Nordsee" (yn Almaeneg). MMCD NEW MEDIA. 24 Mai 2008. Cyrchwyd 4 December 2008.
  29. ↑ Coastal Flooding: The great flood of 1953. Investigating Rivers. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2002-11-26. Cyrchwyd 24 Gorffennaf 2007.
  30. ↑ Lamb, H. H. (1988). Weather, Climate & Human Affairs: A Book of Essays and (arg. illustrated). Taylor & Francis. t. 187. ISBN 9780415006743.
  31. ↑ Bojanowski, Axel (11 Hydref 2006). "Tidal Waves in Europe? Study Sees North Sea Tsunami Risk". Spiegel Online. Cyrchwyd 24 Gorffennaf 2007.
  32. ↑ Bondevik, Stein; Sue Dawson; Alastair Dawson; Øystein Lohne (5 Awst 2003). "Record-breaking Height for 8000-Year-Old Tsunami in the North Atlantic". Eos, Transactions, American Geophysical Union 84 (31): 289, 293. Bibcode 2003EOSTr..84..289B. doi:10.1029/2003EO310001.
  33. ↑ A tsunami in Belgium?. Royal Belgian Institute of Natural Sciences. 2005. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2014-04-25. Cyrchwyd 2 Tachwedd 2008.
  34. ↑ Ziegler, P. A. (1975). "Geologic Evolution of North Sea and Its Tectonic Framework". AAPG Bulletin 59. doi:10.1306/83D91F2E-16C7-11D7-8645000102C1865D.
  35. ↑ See Ziegler (1990) or Glennie (1998) for the development of the paleogeography around the North Sea area from the Jurassic onwards
  36. ↑ Torsvik, Trond H.; Daniel Carlos; Jon L. Mosar; Robin M. Cocks; Tarjei N. Malme (November 2004). "Global reconstructions and North Atlantic paleogeography 440 Ma to Recen" (PDF). Cyrchwyd 19 Tachwedd 2008.
  37. ↑ Glennie, K. W. (1998). Petroleum Geology of the North Sea: Basic Concepts and Recent Advances. Blackwell Publishing. tt. 11–12. ISBN 978-0-632-03845-9.
  38. ↑ Smith, A. G. (2004). Atlas of Mesozoic and Cenozoic Coastlines. Cambridge University Press. tt. 27–38. ISBN 978-0-521-60287-7.
  39. ↑ Gibbard, P. (19 Gorffennaf 2007). "Palaeogeography: Europe cut adrift". Nature 448 (7151): 259–60. Bibcode 2007Natur.448..259G. doi:10.1038/448259a. PMID 17637645. https://archive.org/details/sim_nature-uk_2007-07-19_448_7151/page/259. (Registration is required)
  40. ↑ Gupta, Sanjeev; Collier, Jenny S.; Palmer-Felgate, Andy; Potter, Graeme (2007). "Catastrophic flooding origin of shelf valley systems in the English Channel". Nature 448 (7151): 342–5. Bibcode 2007Natur.448..342G. doi:10.1038/nature06018. PMID 17637667.
  41. ↑ Sola, M. A.; D. Worsley; Muʼassasah al-Waṭanīyah lil-Nafṭ (2000). Geological Exploration in Murzuq Basin. Elsevier Science B.V. ISBN 9780080532462.
  42. ↑ Lindsey, Kyle (25 April 2006). "Dinosaur of the Deep". Paleontology Blog. Cyrchwyd 23 Mehefin 2013.
  43. ↑ "MarBEF Educational Pullout: The North Sea" (PDF). Ecoserve. MarBEF Educational Pullout Issue 4. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 5 Chwefror 2009. Cyrchwyd 12 Ionawr 2009.
  44. ↑ "Quality Status Report for the Greater North Sea". Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic (OSPAR). 2010. Cyrchwyd 23 Mehefin 2013.
  45. ↑ Piet, G. J.; van Hal, R.; Greenstreet, S. P. R. (2009). "Modelling the direct impact of bottom trawling on the North Sea fish community to derive estimates of fishing mortality for non-target fish species". ICES Journal of Marine Science 66 (9): 1985–1998. doi:10.1093/icesjms/fsp162.
  46. ↑ "MarBEF Educational Pullout: The North Sea" (PDF). Ecoserve. MarBEF Educational Pullout Issue 4. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 5 Chwefror 2009. Cyrchwyd 12 Ionawr 2009."MarBEF Educational Pullout: The North Sea" (PDF). Ecoserve. MarBEF Educational Pullout Issue 4. Archived from the original (PDF) on 5 Chwefror 2009. Retrieved 12 January 2009.
  47. ↑ 47.0 47.1 "Quality Status Report for the Greater North Sea". Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic (OSPAR). 2010. Cyrchwyd 23 Mehefin 2013."Quality Status Report for the Greater North Sea". Convention for the Protection of the Marine Environment of the North-East Atlantic (OSPAR). 2010. Retrieved 23 June 2013.
  48. ↑ "Walrus". Ecomare. Cyrchwyd 23 Mehefin 2013.
  49. ↑ Whales and dolphins in the North Sea 'on the increase'. Newcastle University Press Release. 2 April 2005. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2009-01-01. Cyrchwyd 21 December 2007.
  50. ↑ "Extinct / extirpated species". Dr. Ransom A. Myers – Research group website. Future of Marine Animal Populations / Census of Marine Life. 27 Hydref 2006. Archifwyd o'r gwreiddiol (doc) ar 17 December 2008. Cyrchwyd 24 Tachwedd 2008.
  51. ↑ Ray, C.E. (1960). "Trichecodon huxlei (Mammalia: Odobenidae) in the Pleaistocene of southeastern United States". Bulletin of the Museum of Comparative Zoology 122: 129–142.
  52. ↑ "Atlantic Grey Whale". The Extinction Website. Species Info. 19 Ionawr 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 4 Ionawr 2009. Cyrchwyd 3 December 2008.
  53. ↑ Roller, Duane W. (2006). "Roman Exploration". Through the Pillars of Herakles: Greco-Roman Exploration of the Atlantic. Taylor and Francis. t. 119. ISBN 978-0-415-37287-9. Footnote 28. Strabo 7.1.3. The name North Sea – more properly "Northern Ocean." Septentrionalis Oceanus – probably came into use at this time; the earliest extant citation is Pliny, Natural History 2.167, 4.109. |access-date= requires |url= (help)
  54. ↑ Hartmann Schedel 1493 map File:Schedelsche Weltchronik d 287.jpg: Baltic Sea called "Mare Germanicum", North Sea called "Oceanus Germanicus"
  55. ↑ Scully, Richard J. (2009). "'North Sea or German Ocean'? The Anglo-German Cartographic Freemasonry, 1842–1914". Imago Mundi 62: 46–62. doi:10.1080/03085690903319291.
  56. ↑ Barry, M., Michael; Elema, Ina; van der Molen, Paul (2006). Governing the North Sea in the Netherlands: Administering marine spaces: international issues (PDF). Frederiksberg, Denmark: International Federation of Surveyors (FIG). tt. 5–17, Ch. 5. ISBN 978-87-90907-55-6. Cyrchwyd 12 Ionawr 2009.
  57. ↑ About the Common Fisheries Policy. European Commission. 24 Ionawr 2008. Cyrchwyd 2 Tachwedd 2008.
  58. ↑ Glennie, K. W. (1998). Petroleum Geology of the North Sea: Basic Concepts and Recent Advances. Blackwell Publishing. tt. 11–12. ISBN 978-0-632-03845-9.Glennie, K. W. (1998). Petroleum Geology of the North Sea: Basic Concepts and Recent Advances. Blackwell Publishing. pp. 11–12. ISBN 978-0-632-03845-9.
  59. ↑ Pratt, J. A. (1997). "Ekofisk and Early North Sea Oil". In T. Priest, & Cas James (gol.). Offshore Pioneers: Brown & Root and the History of Offshore Oil and Gas. Gulf Professional Publishing. t. 222. ISBN 978-0-88415-138-8. Cyrchwyd 8 December 2008.
  60. ↑ Lohne, Øystein (1980). "The Economic Attraction". The Oil Industry and Government Strategy in the North Sea. Taylor & Francis. t. 74. ISBN 978-0-918714-02-2.
  61. ↑ "TOTAL E&P NORGE AS – The history of Fina Exploration 1965–2000". About TOTAL E&P NORGE > History > Fina. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 7 Hydref 2006. Cyrchwyd 15 Ionawr 2009.
  62. ↑ McKetta, John J. (1999). "The Offshore Oil Industry". In Guy E. Weismantel (gol.). Encyclopedia of Chemical Processing and Design: Volume 67 – Water and Wastewater Treatment: Protective Coating Systems to Zeolite. CRC Press. t. 102. ISBN 978-0-8247-2618-8.
  63. ↑ Lohne, Øystein (1980). "The Economic Attraction". The Oil Industry and Government Strategy in the North Sea. Taylor & Francis. t. 74. ISBN 978-0-918714-02-2.Lohne, Øystein (1980). "The Economic Attraction". The Oil Industry and Government Strategy in the North Sea. Taylor & Francis. p. 74. ISBN 978-0-918714-02-2.
  64. ↑ "On This Day 6 July 1988: Piper Alpha oil rig ablaze". BBC. 6 Gorffennaf 1988. Cyrchwyd 3 Tachwedd 2008.
  65. ↑ "Statpipe Rich Gas". Gassco. Cyrchwyd 3 Tachwedd 2008.
  66. ↑ Sherman, Kenneth; Lewis M. Alexander; Barry D. Gold (1993). Large Marine Ecosystems: Stress, Mitigation, and Sustainability (arg. 3, illustrated). Blackwell Publishing. tt. 252–258. ISBN 978-0-87168-506-3. Cyrchwyd 12 Ionawr 2009.
  67. ↑ "MUMM – Fishing". Royal Belgian Institute of Natural Sciences. 2002–2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2 December 2008. Cyrchwyd 29 Tachwedd 2008.
  68. ↑ "One Million Tons of North Sea Fish Discarded Every Year". Environment News Service (ENS). 2008. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 9 Tachwedd 2008. Cyrchwyd 9 December 2007.
  69. ↑ Clover, Charles (2004). The End of the Line: How overfishing is changing the world and what we eat. London: Ebury Press. ISBN 978-0-09-189780-2.
  70. ↑ "North Sea Fish Crisis – Our Shrinking Future". Part 1. Greenpeace. 1997. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 4 Gorffennaf 2007. Cyrchwyd 2 Tachwedd 2008.
  71. ↑ Olivert-Amado, Ana (13 Mawrth 2008). The common fisheries policy: origins and development. European Parliament Fact Sheets. Cyrchwyd 19 Gorffennaf 2007.
  72. ↑ Phua, C.; S. van den Akker; M. Baretta; J. van Dalfsen. "Ecological Effects of Sand Extraction in the North Sea" (PDF). University of Porto. Cyrchwyd 12 Ionawr 2009.
  73. ↑ Rice, Patty C. (2006). Amber: Golden Gem of the Ages: Fourth Edition (arg. 4, illustrated). Patty Rice. tt. 147–154. ISBN 978-1-4259-3849-9. Cyrchwyd 12 Ionawr 2009.
  74. ↑ LTI-Research Group; LTI-Research Group (1998). Long-term Integration of Renewable Energy Sources into the European Energy System. Springer. ISBN 978-3-7908-1104-9. Cyrchwyd 12 Ionawr 2009.
  75. ↑ "Billia Croo Test Site". EMEC. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 27 December 2008. Cyrchwyd 1 Tachwedd 2008.
  76. ↑ "Fall of Warness Test Site". EMEC. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 1 December 2008. Cyrchwyd 1 Tachwedd 2008.
  77. ↑ "Prototype testing in Denmark". Wave Dragon. 2005. Cyrchwyd 1 Tachwedd 2008.
  • "North Sea Facts". Royal Belgian Institute of Natural Sciences. Management Unit of North Sea Mathematical Models. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2 Mehefin 2008. Cyrchwyd 15 Chwefror 2009.

Darllen pellachGolygu

  • Starkey, David J.; Morten Hahn-Pedersen (2005). Bridging troubled waters: Conflict and co-operation in the North Sea Region since 1550. Esbjerg [Denmark]: Fiskeri-og Søfartsmuseets. ISBN 978-87-90982-30-0.
  • Ilyina, Tatjana P. (2007). The fate of persistent organic pollutants in the North Sea multiple year model simulations of [gamma]-HCH, [alpha]-HCH and PCB 153Tatjana P Ilyina;. Berlin; New York: Springer. ISBN 978-3-540-68163-2.
  • Karlsdóttir, Hrefna M. (2005). Fishing on common grounds: the consequences of unregulated fisheries of North Sea Herring in the postwar period. Göteborg: Ekonomisk-Historiska Inst., Göteborg Univ. ISBN 978-91-85196-62-3.
  • Quante, Markus; Franciscus Colijn (2016). North Sea Region Climate Change Assessment. Regional Climate Studies. Springer. doi:10.1007/978-3-319-39745-0. ISBN 978-3-319-39745-0.
  • Tiedeke, Thorsten; Werner Weiler (2007). North Sea coast: landscape panoramas. Nelson: NZ Visitor; Lancaster: Gazelle Drake Academic. ISBN 978-1-877339-65-3.
  • Thoen, Erik, gol. (2007). Rural history in the North Sea area: a state of the art (Middle Ages – beginning 20th century). Turnhout: Brepols. ISBN 978-2-503-51005-7.
  • Waddington, Clive; Pedersen, Kristian (2007). Mesolithic studies in the North Sea Basin and beyond: proceedings of a conference held at Newcastle in 2003. Oxford: Oxbow Books. ISBN 978-1-84217-224-7.
  • Zeelenberg, Sjoerd (2005). Offshore wind energy in the North Sea Region: the state of affairs of offshore wind energy projects, national policies and economic, environmental and technological conditions in Denmark, Germany, The Netherlands, Belgium and the United Kingdom. Groningen: University of Groningen. OCLC 71640714.

Dolenni allanolGolygu

Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Môr_y_Gogledd&oldid=11023338"