I Orwedd Mewn Preseb

Mae I Orwedd mewn Preseb yn emyn Nadolig, neu garol, Cristinogol a addaswyd i'r Gymraeg gan E Cefni Jones. Mae'n emyn rhif 450 yn Caneuon Ffydd, y Llyfr Emynau Cydenwadol a gyhoeddwyd yn 2001.^[1] Arferid credu mai awdur yr emyn gwreiddiol oedd y diwygiwr crefyddol Almaenig Martin Luther. Bellach credir bod y carol yn deillio o awdur Americanaidd anhysbys yn wreiddiol.^[2] Fel arfer mae'r fersiwn Gymraeg yn cael ei ganu i dôn a gyfansoddwyd gan William J. Kirkpatrick ym 1895.

Awduraeth Luther

Mae nifer o gyhoeddiadau cynnar fersiwn Saesneg yr emyn Away in a Manger, gan gynnwys y cynharaf y gwyddys amdanynt, yn honni mae'r diwygiwr Protestannaidd Almaenig Martin Luther oedd ei awdur. Mae llawer yn rhoi'r teitl Emyn Cryd Luther iddo gan awgrymu bod y geiriau wedi ei gyfieithu o'r Almaeneg ^[3]. Parhawyd i wneud honiadau am awduraeth Luther ymhell i mewn i'r ugeinfed ganrif, ond erbyn hyn mae'n cael ei wrthod fel amheus am y rhesymau a ganlyn:

Nid oes testun yn ysgrifau hysbys Luther sy'n cyfateb i'r carol.
Ni ddarganfuwyd testun Almaeneg ar gyfer y carol cyn 1934, dros hanner can mlynedd ar ôl y cyhoeddiad Saesneg cyntaf. Mae'r testun Almaeneg hwnnw'n darllen yn wan, ac ymddangos fel ei fod yn gyfieithiad gwael o'r Saesneg.
Mae arddull naratif y carol yn annodweddiadol o Luther
Pan fo ffynonellau cynharach o'r 19g yn sôn am garol a ysgrifennwyd gan Luther ar gyfer ei fab Hans, maent yn cyfeirio at destun gwahanol: Vom Himmel hoch, da komm ich her (O'r Nefoedd Uchod i'r Ddaear Rwy'n Dyfod).

Awgrymodd Richard Hill, mewn astudiaeth gynhwysfawr o'r carol a ysgrifennwyd ym 1945, y gallai'r garol fod wedi tarddu o "ddrama fach i blant cael actio hanes Luther yn dathlu'r Nadolig gyda'i blant", a ysgrifennwyd i ddathlu pedwar canmlwyddiant genedigaeth y diwygiwr ym 1883.^[2]

Y fersiwn Cymraeg

Cafwyd sawl ymgais i gyfieithu'r garol i'r Gymraeg, ond yr un sydd wedi goroesi fel yr un sy'n cael ei ganu amlaf yw addasiad E Cefni Jones. Roedd Cefni Jones yn un o olygyddion Y Llawlyfr Moliant Newydd, llyfr emynau enwad y Bedyddwyr a gyhoeddwyd ym 1952 a chyfansoddwyd I orwedd Mewn Preseb ganddo ar gyfer y cyhoeddiad.^[4]^[5]

Cyd-destun Beiblaidd

Mae'r emyn yn cyfeirio at hanes genedigaeth yr Iesu a cheir yn Efengyl Luc Pennod 2:1-7:

Roedd Joseff a'i wraig feichiog Mair yn gorfod teithio o Nasareth, lle'r oeddynt yn byw, i Fethlehem, cartref ei hynafiaid, er mwyn cael eu rhestru mewn cyfrifiad. Wedi cyrraedd Bethlehem bu'n chwilio am le i aros. Gan fod yr holl westai yn llawn o bobl eraill oedd wedi teithio yno ar gyfer y cyfrifiad, yr unig le gallai cael fel lloches oedd beudy. Wrth aros dros nos yn y beudy esgorodd Mair ar ei mab Iesu Grist a'i roi i orwedd mewn preseb (cafn bwydo anifeiliaid) yn y beudy.^[6]