Langue d'oïl

Yn hanesyddol, defyddir y termau langue d'oïl, langues d'oïl, ac oïl (ynganiad: [ɔ.il], [u.il], [wi], [ɔj]1), ar gyfer yr iaith Romáwns a ddatblygodd yn rhan ogleddol Gâl, ac yna rhan ogleddol Ffrainc, de Gwlad Belg ac ar yr Ynysoedd y Sianel yn yr oesoedd canol. Mae felly'n gysyniad tebyg, ond nid union yr un peth, â'r Hen Ffrangeg, oedd yn cwmpasu'r gwahanol dafodieithoedd oïl. Gydag ymddangosiad un ffurf ieithyddol wedi'i safoni ar ddechrau'r cyfnod modern (sef y Ffrangeg), daeth y term lluosog yn amherthnasol wrth sôn am Ffrangeg ganol, a gwahaniaethwyd rhang y Ffrangeg ar y naill law a'r ieithoedd oïl eraill ar y llall. Ystyrir y tafodieithoedd, neu ieithoedd, oïl, yn grŵp o fewn yr ieithoedd Gallo-Romáwns. Mae'r grŵp gogleddol hwn yn cynnwys swbstrad celtaidd sylweddol, yn ogystal â dylanwad gan yr ieithoedd Germanaidd sy'n un o'r gwahaniaethoedd rhwng y langues d'oïl a'r Ocsitaneg.

Langues d'oïl
Dosraniad daearyddol:	Gogledd a chanolbarth Ffrainc, De Gwlad Belg a rhan fach o'r Swistir
Dosraniad Ieithyddol:	Indo-Ewropeaidd  Langues d'oïl
Israniadau:	Ffrangeg gweler isod
Map sy'n dangos dosraniad y (tafod)ieithoedd Oïl heblaw'r Ffrangeg.

Terminoleg

Mae'n ymddangos y defnyddir y term langue d’oïl ers diwedd yr 18fed ganrif. Mae'n deillio o'r ffordd o ddweud "ie" mewn gwahanol ieithoedd ar y pryd (o'r gair oïl daeth y Ffrangeg gyfoes oui). Ceir y defnydd yma yng ngwaith Dante, oedd yn gwahaniaethu rhwng dau grŵp o ieithoedd ac yn adnabod undod o fewn y naill grŵp a'r llall:

• yr ieithoedd ble dywedir "jo" (yr Ieithoedd Germanaidd)
• y lleill (yr Ieithoedd Romáwns, a oedd yn ôl Dante yn cynnwys tair iaith:
  • ble dywedir oïl (yr Hen Ffrangeg)
  • ble dywedir oc (Ocsitaneg, ond gan gynnwys y Gatalaneg
  • ble dywedir sì (Ieithoedd yr Eidal)

Defnyddir y term lluosog langues d'oïl gan Gymdeithas Cynnal a Hyrwyddo'r Langues d'Oïl ers ei chreu ym 1982..