Ilud ach Brychan

santes o Deyrnas Dyfed

Santes oedd Ilud, un o 24 o ferched Brychan Brycheiniog [1]

Ilud ach Brychan
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethcrefyddwr Edit this on Wikidata
TadBrychan Edit this on Wikidata

Cysegriadau

golygu

Gwyddom fod Ilud wedi sefydlu dwy Llanilud, yn naill ger Pontsenni a'r llall ym Mro Morgannwg.[2] Mae'n bosibl fod eglwys Jwlian yn yr Amwythig, a adeiladwyd a seiliau o'r 5ed canrif hefyd yn un o'i llannau hithau.

Cymysgiadau

golygu

Mae ffurf Lladin o'i henw Julietta neu Juliana yn peri fod llannau a chysylltir a Ilud yn cael ei dehongli fel eglwysi wedi cysegru i santes arall, Julietta, a merthyrwyd yn Rhufain tua dechrau y 4g er mae safleoedd eglwysi o Oes y Seintiau, yn coffáu sant leol yn wreiddiol. Cymysgir Ilud hefyd gyda santes o Gernyw, Juliot, oedd yn perthyn i dylwyth Brychan.

Llanilltud Fawr

golygu

Treuliodd Ilud amser yn Llanilltud Fawr. Dwedir mynaich yr Oesoedd Canol fod y llan a dyfodd i fod y clas enwocaf Oes y Seintiau wedi sefydlu gan Illtud. Maen nhw yn niwlog iawn am rhieni Illtud (wrth cymharu â'r manylion a rhoddir am saint enwog eraill) Dywed rhai fod Illtud wedi geni ym Mrycheiniog tua'r 450 yn blentyn i dad o Lydaw a sefydlodd Llanilltud [1] rhwng 470-480 gyda cymorth Garmon (bu farw 480) Mae eraill yn dweud fod Illtud yn ddisgybl i Peulin (ganwyd tua 480) a pan oedd yn ifanc aeth i gwasanaethu Arthur fel milwr cyn troi at fywyd crefyddol, sy'n awgrymu ei fod wedi geni ar ddiwedd y 5g. Mae hefyd dau ddyddiad ar gyfer marwolaeth Illtud 537 a 545 a dau le a cofnodir fel man ei farwolaeth, Aberhonddu a Llydaw.[2] Mae'n debyg fod hanes Illtud yn cymysgiad o hanesion am o leiaf dau berson. Buasai'r hynaf wedi cyfoesi a merched Brychan ar ieuengaf, efallai, yn fab neu 'fab yn y ffydd' i'r hynaf. Bu gan Illtud, fel Ilud, cysylltiadau agos â Aberhonddu. Gelwir cromlech ger y dref a defnyddiwyd ganddo am gyfnodau fel meudwy yn Tŷ Illtud a cysegrwyd eglwys Libanus iddo.

Ni buasai mynaich yr Oesoedd Canol wedi medru meddwl fod clas mor pwysig â Llanilltud Fawr wedi sefydlu gan ddynes. Hyd yn oedd heddiw buasai'n anodd i rhai ystyried gall yr Illtud hynaf bod yn ddynes.

Dylid darllen yr erthygl hwn ynghyd-destun "Santesau Celtaidd 388-680"

Cyfeiriadau

golygu
  1. 1.0 1.1 Jones, T.T. 1977, The Daughters of Brychan, Brycheiniog XVII
  2. 2.0 2.1 Spencer,S. 1991, Saints of Wales and the West Country, Llannerch