James Howell

Llenor ac hanesydd yn yr iaith Saesneg o Gymru oedd James Howell (tua 1594 – 1666).

James Howell
Ganwyd	1594  Llangamarch
Bu farw	1666  Llundain
Dinasyddiaeth	Teyrnas Lloegr
Alma mater	Coleg yr Iesu, Rhydychen
Galwedigaeth	gwleidydd, hanesydd, llenor
Swydd	Aelod Seneddol yn Senedd Lloegr, Member of the 1628-29 Parliament

Mae'n debyg iddo gael ei eni yn Abernant, Sir Gaerfyrddin. Astudiodd yng Ngholeg yr Iesu, Rhydychen. Daeth yn aelod seneddol dros Richmond, Swydd Efrog, yn 1627.

Cafodd ei garcharu yn y cyfnod 1643–51, naill ai am iddo fethu talu ei ddyled neu am ei farn o blaid y Brenhinwyr yn ystod Rhyfel Cartref Lloegr. Dechreuodd ysgrifennu yn ystod ei gyfnod yng Ngharchar y Fflyd.

Cyhoeddodd ei Epistolae Ho-Elianae, casgliad o draethodau ar ffurf llythyron, mewn pedair cyfrol (1645–55). Mae'r epistolau hyn yn cofnodi sawl digwyddiad o'r cyfnod, ond nid ydynt yn llwyr ddibynadwy gan eu bod yn llawn llên-ladrad a ffug fanylion. Cafodd Howell ei benodi'n hanesydd y brenin yn 1660 yn sgil yr Adferiad. Yn ogystal, cyhoeddodd gyfieithiadau, geiriaduron, llyfrau taith, gweithiau dychmygol, a phamffledi ar bynciau gwleidyddol. Bu farw yn Llundain yn 1666.