Pamffled

Cyhoeddiad byr neu lyfryn, yn enwedig un sy'n trafod pwnc dadleuol, yw pamffled.^[2]

Wynebddalen *The First Blast of the Trumpet against the Monstrous Regiment of Women* gan y Sais John Knox (ailargraffiad o Philadelphia, 1776). Pan y cyhoeddwyd yn gyntaf gan Knox ym 1558, mae'n bosib taw hwn oedd y pamffled gwleidyddol cyntaf yng Ngwledydd Prydain.^[1]

Yn hanesyddol bu'r pamffled yn gyfrifol am ledaenu syniadau crefyddol a gwleidyddol ar draws Ewrop a Gogledd America. Cychwynnodd yr oes bamffledu yn sgil y Diwygiad Protestannaidd, ac yn y 16g roedd yn gysylltiedig â llenyddiaeth ffraethebion a dihirod a straeon am y pla yn ogystal â thraethodau crefyddol a gwleidyddol. Ymhlith pamffledwyr enwog y cyfnod yn Lloegr oedd Thomas Nashe, Thomas Dekker, Robert Greene a Martin Marprelate. Cyhoeddwyd miloedd o bamffledi yng Ngwledydd Prydain yn yr 17g, a rhai ohonynt o ansawdd lenyddol ragorol megis gweithiau John Milton. Cyhoeddwyd nifer ohonynt yn ddi-enw. Yn sgil yr Adferiad, adfywiogwyd cylchrediad pamffledi o natur enllibus (neu "hortlyfrau"), bradwrus, ac anllad. Parhaodd y traddodiad trwy'r 18g gan lenorion megis Daniel Defoe a Jonathan Swift, er i dwf cylchgronau a chyfnodolion wythnosol leihau'r galw am bamffledi.^[1]

Ar ochr draw'r Iwerydd, cafodd y pamffled ddylanwad sylweddol ar y Chwyldro Americanaidd. Cyhoeddodd Thomas Paine Common Sense ychydig o fisoedd cyn Datganiad Annibyniaeth yr Unol Daleithiau, ac ar ôl sefydlu'r wlad newydd lledaenodd syniadau ar sut i lunio'r cyfansoddiad trwy'r pamffled, a'r enghraifft amlycaf yw The Federalist Papers gan Alexander Hamilton, John Jay a James Madison. Yn Ffrainc defnyddiodd Voltaire, Rousseau, Montesquieu a Diderot bamffledi i gyhoeddi syniadau'r Oleuedigaeth trwy ddisgwrs a dadl resymedig. Wedi'r Chwyldro Ffrengig, daeth y pamffled unwaith eto yn erfyn y polemegydd.^[3] Cafodd y ffurf ei diwygio ym Mhrydain yn y 19g gan Fudiad Rhydychen ac yn hwyrach Cymdeithas y Ffabiaid.^[1]

Ers dechrau'r 20g, defnyddir y pamffled i ledaenu gwybodaeth yn hytrach na syniadau, yn bennaf gan lywodraethau a sefydliadau addysgol.^[3] Yn ôl y diffiniad modern gan UNESCO: "Mae pamffled yn gyhoeddiad argraffedig nad yw'n gyfnodolyn sydd o leiaf 5 ond nid yn fwy na 48 o dudalennau, heb gyfrif tudalennau'r clawr, ac wedi ei gyhoeddi mewn gwlad benodol ac ar gael i'r cyhoedd."^[4]

Geirdarddiad

Benthycair o'r gair Saesneg pamphlet yw "pamffled" neu "pamfflet". Mae ffurfiau Cymraeg o'r gair yn dyddio'n ôl i'r 1660au.^[2] Daw'r gair Saesneg o deitl cerdd serch Ffrengig yn yr iaith Ladin o'r 12g: Pamphilus, seu de Amore, neu yn Saesneg Pamphilet.^[1]

Cyfeiriadau

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 Birch, Dinah (gol.) The Oxford Companion to English Literature (Rhydychen, Gwasg Prifysgol Rhydychen, 2009), t. 751–2.
↑ ^2.0 ^2.1 pamffled. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 12 Hydref 2014.
↑ ^3.0 ^3.1 (Saesneg) pamphlet. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 12 Hydref 2014.
↑ (Saesneg) Recommendation concerning the International Standardization of Statistics Relating to Book Production and Periodicals. UNESCO (19 Tachwedd 1964). Adalwyd ar 12 Hydref 2014. "A pamphlet is a non-periodical printed publication of at least 5 but not more than 48 pages, exclusive of the cover pages, published in a particular country and made available to the public"

[Oxford-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 ^1.3 Birch, Dinah (gol.) The Oxford Companion to English Literature (Rhydychen, Gwasg Prifysgol Rhydychen, 2009), t. 751–2.

[GPC-2] 2.0 ^2.1 pamffled. Geiriadur Prifysgol Cymru. Adalwyd ar 12 Hydref 2014.

[EB-3] 3.0 ^3.1 (Saesneg) pamphlet. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 12 Hydref 2014.

[4] (Saesneg) Recommendation concerning the International Standardization of Statistics Relating to Book Production and Periodicals. UNESCO (19 Tachwedd 1964). Adalwyd ar 12 Hydref 2014. "A pamphlet is a non-periodical printed publication of at least 5 but not more than 48 pages, exclusive of the cover pages, published in a particular country and made available to the public"

[2]

[1]

[3]

[4]