John Elwyn (arlunydd)

Arlunydd, darlunydd ac addysgwr o Gymru oedd William John Elwyn Davies, a oedd yn cael ei adnabod yn broffesiynol fel John Elwyn (20 Tachwedd 1916 - 13 Tachwedd 1997).

John Elwyn
Ganwyd	20 Tachwedd 1916  Adpar
Bu farw	13 Tachwedd 1997
Dinasyddiaeth	y Deyrnas Unedig, Teyrnas Unedig Prydain Fawr ac Iwerddon
Galwedigaeth	arlunydd
Tad	David Davies

Bywyd cynnar

Ganwyd WIlliam John Elwyn Davies yn Adpar, Castell Newydd Emlyn yn Sir Aberteifi ar 20 Tachwedd 1916. Mynychodd Ysgol Gelf Caerfyrddin rhwng 1935 a 1937 a Choleg Celf Gorllewin Lloegr ym Mryste ym 1937-38. Cafodd ysgoloriaeth Arddangosfa i astudio yn y Coleg Celf Brenhinol, Llundain, lle bu'n astudio yn 1938-40 a 1946-47. Fel gwrthwynebydd cydwybodol yn ystod yr Ail Ryfel Byd, cafodd ei anfon i weithio ar y tir - yn gyntaf fel gweithiwr coedwigaeth yn Nyffryn Afan, ac yna (o fis Medi 1941) yn garddio mewn cymuned o Grynwyr yng Nghaerdydd.

Gyrfa

Ar ôl cyfnod byr yn gweithio fel dylunydd graffig i J. Walter Thompson yn Llundain, symudodd i Portsmouth lle bu'n dysgu yn y Coleg Celf. Yn 1949 cychwynnodd gyfres o baentiadau yn seiliedig ar atgofion plentyndod o fywyd gwledig yn Sir Aberteifi yn y 1920au - mynd i'r capel, gwyliau ac angladdau.

Erbyn y 1950au roedd John Elwyn yn arddangos yn Academi Frenhinol y Celfyddydau, y 'New English Art Club' ac yn rheolaidd mewn arddangosfeydd a drefnwyd gan Gyngor Celfyddydau Cymru. Yn gynnar yn y 1950au gwnaeth baentiadau o lowyr a'u tirwedd ger Pontrhydyfen yng Nghwm Tawe yn seiliedig ar ei brofiadau o weithio ar y tir yng nghyfnod y Rhyfel. Cyfrannodd lawer gwaith i'r arddangosfeydd blynyddol 'Darluniau i Ysgolion Cymru' a drefnwyd gan y Gymdeithas Addysg trwy Gelf a gynhaliwyd yn Amgueddfa Genedlaethol Cymru, Caerdydd, rhwng 1950 a 1968.

Ym 1953 symudodd i Winchester lle bu'n dysgu yn Ysgol Gelf Winchester. Yn yr un flwyddyn gwnaeth ei ddarluniau cyntaf ar gyfer y Radio Times. Bu'n gweithio ar baentiadau o fywyd fferm yn Sir Aberteifi yn bennaf rhwng 1955 a 1960. Yn 1956 dyfarnwyd y Fedal Aur am Gelfyddyd Gain iddo yn yr Eisteddfod Genedlaethol a gynhaliwyd yn Aberdâr. Cafodd darluniau ganddo a gomisiynwyd gan Kenneth Rowntree ar gyfer 'Shell Guides' eu cyhoeddi ym 1958.

Rhwng 1960 a 1964 bu'n gweithio ar baentiadau a ddechreuodd ar oedd yn ymylu ar fod yn haniaethol. Maent yn seiliedig ar y tymhorau ac ar dyfu a thorri coed yng Nghoedwig Savernake. Rhwng 1965 a 1969 seiliodd ei luniau ar newidiadau tymhorol yn ei ardd a darganfod byd o fewn byd wrth iddo archwilio strwythurau mewnol blodau a chodennau hadau. Llwyfannodd sioeau un dyn yn Orielau Caerlŷr, Llundain, ym 1965 a 1969.

Ym 1970, ar ôl deng mlynedd o waith lled haniaethol, dychwelodd i gynrychiolaeth uniongyrchol o dirwedd Sir Aberteifi. Y flwyddyn honno, fe’i gwahoddwyd i ddod yn aelod Anrhydeddus o Academi Frenhinol Gymreig . Mae ei baentiadau yn cyflwyno darlun delfrydol a heddychlon o fywyd yng nghefn gwlad, gan gofnodi gweithgareddau ar wahanol adegau o'r dydd ac o dymor i dymor. Cyfuniad o gof a dychymyg oedd y tu ol i'w ail-greu atgofus o dirwedd Sir Aberteifi, gyda'i phentrefi diarffordd, ffermydd unig, bythynnod, ysguboriau a lonydd gwledig ysgubol yn diflannu i'r gorwel.

Ymddeolodd John Elwyn o Ysgol Gelf Winchester ym 1976.

Anrhydeddau

Cafodd John Elwyn ei ethol yn aelod o'r Sefydliad Brenhinol ym 1979, yn Aelod Anrhydeddus o Orsedd y Beirdd ym 1982 a dyfarnwyd DLitt er Anrhydedd iddo gan Brifysgol Cymru ym 1996. Y flwyddyn honno, i nodi ei pen-blwydd yn wyth deg oed, cynhaliwyd arddangosfa ôl-syllol fawr a oedd wedi'i hymchwilio a'i churadu gan Robert Meyrick o Brifysgol Aberystwyth i Lyfrgell Genedlaethol Cymru.

Mae paentiadau John Elwyn yn dystiolaeth o'i gariad at Gymru. Er iddo fyw yn Hampshire o 1948, Cymru roddodd ysbrydoliaeth i'w luniau ac yno oedd ei gartref ysbrydol. Seiliai ei waith yn barhaus ar ei brofiad eang o fywyd gwaith cefn gwlad, buarth y fferm a chaeau da yn nyffrynoedd Teifi a Ceri a'r ucheldir.

Bu farw ar 13 Tachwedd 1997, ryw dair wythnos ar ôl cwympo yng ngardd ei gartref yn Winchester. Yn 2000, cynhaliodd Llyfrgell Genedlaethol Cymru Arddangosfa Goffa i gyd-fynd â chyhoeddi monograff Robert Meyrick ar ei fywyd a'i waith.

Bu datblygiad John Elwyn fel arlunydd yn seiliedig ar draddodiad Cymreig gynhenid. O ran testun ac arddull, roedd ei waith yn perthyn i draddodiad tirluniau gwledydd Prydain, ac o fewn cyd-destun Ewropeaidd. Mae'r paentiadau'n ymwneud â'i deulu a'i amgylchiadau personol. Yng ngeiriau John Elwyn ei hun 'Nid oedd a wnelo hyn o gwbl â chelf fodern esoterig ond darlunio hunangofiannol yn unig. Mae gen i feddwl plwyfol - heddiw fe'i gelwir weithiau yn rhanbarthol. Rwy’n cytuno â Benjamin Britten pan ddywed “y pethau pwysig yw’r pethau lleol”' (cyfieithiad).