José Mármol

Bardd, dramodydd a nofelydd Archentaidd yn yr iaith Sbaeneg oedd José Mármol (2 Rhagfyr 1817 – 9 Awst 1871). Cysylltir ef â'r mudiad Rhamantaidd. Mae'n nodedig am ysgrifennu'r nofel Archentaidd gyntaf, Amalia (1851–2).

José Mármol
Ganwyd	2 Rhagfyr 1817  Buenos Aires
Bu farw	9 Awst 1871  Buenos Aires
Dinasyddiaeth	yr Ariannin
Alma mater	Colegio Nacional de Buenos Aires
Galwedigaeth	llyfrgellydd, ysgrifennwr, diplomydd, newyddiadurwr, bardd, gwleidydd
Swydd	Aelod o Siambr Dirprwyon yr Ariannin
Plaid Wleidyddol	Unitarian Party

Ganwyd yn Buenos Aires, prifddinas yr Ariannin, ac astudiodd y gyfraith ym Mhrifysgol Buenos Aires. Cafodd ei garcharu yn 1839 am feddu ar bapurau newydd a gyhoeddwyd ym Montevideo, Wrwgwái, gan lenorion Archentaidd alltud. Tra'n bwrw ei ddedfryd yn y ddalfa, ysgrifennodd Mármol ei gerdd gyntaf ar fur ei gell, gwaith a oedd yn beirniadu Juan Manuel de Rosas, Llywodraethwr Talaith Buenos Aires. Aeth i Montevideo yn 1840 i ymuno â'r deallusion alltud a'r wasg ryddfrydol, a chyhoeddodd sawl gwaith yn lladd ar Rosas, gan gynnwys ei gerdd enwocaf, A Rosas, el 25 de Mayo de 1843. Ysgrifennodd ddramâu yn y cyfnod hwn hefyd.

Wrth i luoedd Rosas symud tuag at Montevideo, bu'n rhai i Mármol ac alltudion eraill ffoi i Rio de Janeiro, Brasil. Yn 1844, aeth Mármol o Rio ar fordaith ffaeledig i Valparaiso, Tsile, yng nghwmni Archentwyr eraill. Bu'n rhaid i'r llong droi'n ôl i Frasil oherwydd tymhestloedd yn ardal yr Horn. Dychwelodd Mármol i Montevideo yn 1846, ac ysbrydolwyd gan ei brofiad ar y môr i gyfansoddi'r cylch o gerddi El Peregrino (1847). Cyhoeddodd ei nofel hir Amalia mewn penodau yn 1851–2.

Yn 1852 cafodd Rosas ei ddymchwel, a dychwelodd Mármol i'w famwlad. Ni ysgrifennodd lawer yn ystod deunaw mlynedd olaf ei oes. Gwasanaethodd mewn swyddi gwleidyddol a diplomyddol, ac yn gyfarwyddwr Llyfrgell Gyhoeddus Buenos Aires. Bu farw yn Buenos Aires yn 53 oed.

Darllen pellach

• Stuart Cuthbertson, The Poetry of José Mármol (1935).