Kaapse Kleurling
Mae'r Kaapse Kleurling (neu Kleuring; Saesneg: Cape Coloureds) yn grŵp ethnig sy'n cynnwys pobl o hil gymysg yn bennaf yn Ne Affrica ac ardal Tref y Penrhyn yn benodol ond pobl Kleuring yw mwyafrif trigolion y Noord-Kaap a cheir phoblogaeth yn Namibia hefyd. Er bod y Kleuring yn ffurfio grŵp lleiafrifol yn Ne Affrica, hwy yw'r grŵp poblogaeth pennaf yn nhalaith y Wes-Kaap (Western Cape).
 Teulu Kleurling estynedig gyda gwreiddiau yn Nhref y Penrhyn, Kimberley and Pretoria. |
Yn gyffredinol, maent yn ddwyieithog, yn siarad Affricaneg a Saesneg, er mai dim ond un o'r rhain sy'n siarad rhai. Gall rhai Cape Coloureds cyfnewid côd (h.y. troi'r iaith o fewn sgwrs yn ôl ac ymlaen),[1] yn siarad patois o Affricaneg a Saesneg o'r enw Kaapse Afrikaans a elwir hefyd yn y bratiaith y Penrhyn (Capy) neu Kombuis Afrikaans ‘Affricaneg cegin’ (mewn ffordd yr arferid cyfeirio at y Gymraeg fel ‘iaith y gegin gefn’ h.y. israddol, distatws). Diffiniwyd Cape Coloureds o dan y gyfundrefn apartheid fel is-set o'r grŵp hil Lliw mwy.
Hunaniaeth golygu
Defnyddir y term Kleuring neu Coloured mewn ffordd debyg i'r term Sbaeneg mestizo am bobl o wahanol gefndiroedd yn America Ladin. Gellir dadlau mai nhw yw gwir sylfaenwyr yr Affricaneg gyfoes ac iddynt ymgorfforu nodweddion sawl hil.[2]
Mae o leiaf un astudiaeth genetig yn dangos bod gan Kleuring llinach sy'n cynnwys y grwpiau ethnig canlynol:[3]
- Khoisan: (32-43%) - pobl frodorol cyn-Bantu De Affrica
- Affricanwyr du: (20–36%) - o amryw bobloedd Bantu
- Pobl wynion Ewropeaidd: (21-28%) - Iseldirwyr, Almaenwyr, Ffrancwyr
- Asiaid: (9–11%) - a ddygwyd fel caethwaesion gan Gwmni Dwyrain yr India yr Iseldiroedd yn y 17g ac 18g
Tarddiad a hanes golygu
Mae'r Cape Coloureds yn grŵp ethnig heterogenaidd De Affrica, gyda chysylltiadau hynafol amrywiol. Gall ancestry gynnwys gwladychwyr Ewropeaidd, pobl Khoisan a Xhosa brodorol, a chaethweision a fewnforiwyd o India'r Dwyrain Iseldiroedd (neu gyfuniad o bawb).[4] Aethpwyd â phobl o India a'r ynysoedd yn y rhanbarth Cefnfor India i'r Cape hefyd a'u gwerthu i gaethwasiaeth gan yr ymfudwyr Iseldiroedd. Yn ddieithriad, roedd y caethweision Indiaidd yn cael enwau Cristnogol bron yn ddieithriad ond roedd eu mannau tarddiad wedi'u nodi yng nghofnodion gwerthiannau a dogfennau eraill fel ei bod yn bosibl cael syniad o gymhareb caethweision o wahanol ranbarthau. Fodd bynnag, roedd y caethweision hyn yn wasgaredig ac yn colli eu hunaniaeth ddiwylliannol Indiaidd dros gyfnod o amser. Daethpwyd â caethweision o Maleieg a hynafiaid eraill o'r India, Indonesia, Maleisia, Madagascar, a Mozambique. Cafodd yr amrywiaeth amrywiol hwn o bobl eu dosbarthu wedyn fel un grŵp o dan y gyfundrefn Apartheid.[5]
O dan Apartheid, o dan y Ddeddf Cofrestru Poblogaeth fel y'i diwygiwyd, roedd y term Cape Coloured yn cyfeirio at is-set o Dde Affrica Lliw, gyda meini prawf goddrychol wedi cael eu defnyddio gan y fiwrocratiaeth i benderfynu a oedd Colour Coloured yn berson, neu'n perthyn i un o rifau o is-grwpiau cysylltiedig eraill fel y "Cape Malays", neu "Lliwiau Eraill".[6][7]
Diwylliant golygu
Mae'r Kleuring wedi chwarae rhan hanfodol yn natblygiad yr Affricaneg. Gan fod aelodau'r gymuned wedi eu tynnwyd o gefndiroedd di-Iseldireg a'u gorfodi i gymhathu a dysgu'r iaith Iseldireg, bu iddynt gyfrannu at ei symleiddio a chyflwyno geiriau newydd i'r Iseldireg safonol, swyddogol.
Ceir sawl nodwedd unigryw i'r diwylliant Kleuring sy'n cyfrannu at amrywiaeth y wlad a'r Affricaneg. Yn eu mysg mae canu Goema, a'r Corau Malay (corau wedi ei seilio ar ddilynwyr Islam, ddaeth yn wreiddiol o'r Dwyrain Pell Islamaidd oedd yn rhan o Ymerodraeth yr Iseldiroedd) a dathliadau megis y Carnifal a'r "Tweede Nuwe Jaar" a elwir hefyd yn "Kaapse Klopse" (yr Ail Ddydd Calan) ar 2 Ionawr.
Cape Coloureds yn y cyfryngau golygu
Y ffilm arobryn Dydw i ddim yn Ddu, Rwy'n Lliw - Argyfwng Hunaniaeth yn y Cape of Good Hope (Monde World Films, datganiad UDA 2009) yw un o'r ffilmiau dogfen hanesyddol cyntaf i archwilio etifeddiaeth Apartheid drwy'r safbwynt cymuned Cape Coloured, gan gynnwys cyfweliadau â henuriaid, Bugeiliaid, aelodau Seneddol, myfyrwyr a phobl bob dydd sy'n ei chael hi'n anodd dod o hyd i'w hunaniaeth yn y De Affrica newydd.[8]
Mae'r llyfrau "My Blood Divides and Unites", "Bastaards or Humanans", "Not White Enough, Not Black Enough" a "Shirley, Goodness & Mercy" yn ymdrin â hunaniaeth a threftadaeth liwgar.
Terminoleg golygu
Ar hyn o bryd mae'r term 'Kleuring' neu 'Coloured' yn cael ei drin fel disgrifiad niwtral yn Ne Affrica, gan ddosbarthu pobl o dras hil gymysg. Ers 1994, ar ddechrau "De Affrica Newydd", daeth y term Cape Coloured yn fathodyn anrhydedd i'r grŵp hwn o bobl. Gall y term daro pobl o wledydd tu hwnt i Dde Affrica yn chwithig, lle rhoddwyd gorau i ddefnyddio'r term, er yr arddelir 'person of colour' yn aml i ddiffinio person nad yw'n wyn. Nid yw'r term 'Coloured' yn cario'r un stigma ag y mae'r term mewn gwledydd Angloffôn fel yr UDA a Phrydain lle gall cael ei ystyried yn dramgwyddus mewn rhai gwledydd gorllewinol eraill.[9]
Pobl Kleurling amlwg golygu
Ymysg aelodau adnabyddus y gymuned 'Lliw' mae trawstoriad eang o wleidyddion, llenorion (yn enwedig yn yr Affricaneg), pobl ym maes chwaraeon a busnes.
- Adam Small - llenor, deallusyn ac ymgyrchydd gwrth-apartheid
- Neville Alexander - academydd, llenor a gwleidydd
- Basil D'Oliveira - cricedwr ac achos anghytuneb enwog wedi i Loegr ystyried ei ddewis i deithio gyda nhw i Dde Affrica gan dorri rheolau Apartheid
- Bryan Habana - chwaraewr rygbi
Dolenni golygu
Cyfeiriadau golygu
- ↑ "Ethnicity in linguistic variation".
- ↑ https://camissapeople.wordpress.com/
- ↑ de Wit, E; Delport, W; Rugamika, CE; Meintjes, A; Möller, M; van Helden, PD; Seoighe, C; Hoal, EG (August 2012). "Genome-wide analysis of the structure of the South African Coloured Population in the Western Cape". Human Genetics 128: 145-53. doi:10.1007/s00439-010-0836-1. PMID 20490549.
- ↑ "The Cape Coloureds are a mix of everything : Gene Expression". Blogs.discovermagazine.com. 16 June 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2013-01-28. Cyrchwyd 2013-01-26.
- ↑ "History of Slavery and early colonisation in SA | South African History Online". Sahistory.org.za. Cyrchwyd 2013-01-26.
- ↑ "Heritage | Memorial". Heritage.thetimes.co.za. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 23 April 2012. Cyrchwyd 2013-01-26. Unknown parameter
|deadurl=ignored (help) - ↑ Leach, Graham (1986). South Africa: No Easy Path to Peace. Routledge & Kegan Paul. tt. 70–. ISBN 978-0-7102-0848-4.
- ↑ "Millions Will Watch – The Bloomington Crow". Gotothecrow.com. 3 April 2011. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-04-27. Cyrchwyd 2013-01-26.
- ↑ "Is the word 'coloured' offensive?". 9 November 2006. Cyrchwyd 12 January 2015.