Leighton Rees

Chwaraewr dartiau o Gymru oedd Leighton Thomas Rees (17 Ionawr 1940 - 8 Mehefin 2003) a oedd y Pencampwr Dartiau Proffesiynol Byd-eang cyntaf erioed a chwaraewr Rhif 1 y Byd am gyfnod.

Leighton Rees
Ganwyd	17 Ionawr 1940  Ynys-y-bwl
Bu farw	8 Mehefin 2003  Llantrisant
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	chwaraewr dartiau
Chwaraeon

Bywyd cynnar

Ganwyd Rees ym mhentref Ynysybŵl, Morgannwg, lle treuliodd y rhan fwyaf o'i fywyd Roedd yn fab i Ivor Thomas Rees, gyrrwr loriau ac Olwen, née Holt ei wraig . Mynychodd Ysgol leol Mill Street ym Mhontypridd lle datganodd un o'i athrawon adroddiad diwedd blwyddyn y byddai'n "dda i ddim ond darllen tudalennau chwaraeon y South Wales Echo". Ar ôl gadael yr ysgol, cafodd waith yn ystafell storio cwmni sbarion modur, swydd a wnaeth am dros ugain mlynedd hyd iddo droi'n chwaraewr dartiau proffesiynol ym 1976.

Yn ystod ei gyfnod yn gweithio fel dyn storfa daeth Leighton o hyd i'r gêm dartiau, gan ddod yn chwaraewr rheolaidd i'r timau ei dafarn leol a'i sir. Ni chafwyd unrhyw sylw cenedlaethol go iawn i'r gamp tan 1972. Roedd Sid Waddell, a ddaeth yn sylwebydd yn ddiweddarach ar gyfer y BBC a Sky Sports, yn gynhyrchydd rhaglen o'r enw The Indoor League gan Yorkshire Television ar y pryd - sioe oedd yn dangos twrnameintiau gemau tafarn. Roedd Waddell a'i ymchwilwyr wedi clywed adroddiadau am driawd o chwaraewyr dartiau gwych yng nghymoedd De Cymru, ardal a oedd yn prysur ddatblygu'n maes magu talent ar gyfer y gamp. Roedd Waddell eisoes wedi gweld Alan Evans o'r Rhondda yn chwarae ym Mhalas Alexandra yn ystod Pencampwriaeth News of the World 1972, y twrnamaint dartiau cyntaf a ddarlledwyd ledled Prydain. Y ddau enw arall a grybwyllwyd oedd Tony Ridler o Gasnewydd a Leighton Rees o Ynysybwl.

Yn fuan iawn, cynigiodd Waddell cyfle i'r tri i chwarae yn The Indoor League, a ddechreuodd gael ei darlledu ar draws Prydain o 1973. Ni fu iddynt siomi, sgoriodd Ridler ac Evans nifer o 180au yn eu gemau, ond er nad oedd wedi perfformio cystal ym 1973, Leighton Rees wnaeth dwyn y sioe. Dros lager a sigâr dywedodd wrth y cyflwynydd Fred Trueman, yn ei frand o hiwmor sych nodweddiadol, straeon amdano'i hun ac Evans yn cael y gorau ar Saeson. Aeth Rees ymlaen i gael y llwyddiant mwyaf o unrhyw chwaraewr dartiau yn y Gynghrair Dan Do, gan ddod yr unig chwaraewr i ennill y twrnamaint dartiau ddwywaith.

Gyrfa dartiau

Ar ôl ennill y twrnamaint dartiau ddwywaith yn y Gynghrair Dan Do ym 1974 a 1976, trodd Rees yn broffesiynol ym 1976 a chyrhaeddodd rownd derfynol Pencampwriaeth Dartiau'r Byd y flwyddyn honno, gan golli i Bill Lennard o Fanceinion. Roedd Rees hefyd yn rhan o dîm Cymru 1977 a enillodd Gwpan Ffederasiwn Darts y Byd cyntaf ochr yn ochr ag Alan Evans a David "Rocky" Jones.

Daeth awr fawr Rees ym 1978 ym Mhencampwriaeth Dartiau Proffesiynol y Byd, yn Nottingham. Yn drydydd ymysg y detholion trechodd Barry Atkinson o Awstralia yn hawdd yn y rownd gyntaf gyda sgôr o 6-0. Yn yr ail rownd bu'n chware yn erbyn ei gyfaill agos, a'i gyd-aelod o dîm Gymru a'r pumed detholyn Alan Evans. Fe drodd y gêm yn glasur gyda'r ddau chwaraewr yn cael cyfartaledd o dros 90 pwynt gyda phob tair darten (digwyddiad prin iawn yn y cyfnod). Cymerodd Evans arweiniad cynnar gan sgorio ambell i 180 cyn i Rees cael y cwblhad deg darten gyntaf erioed y bencampwriaeth (a'r cyntaf erioed i'w ddarlledu ar y teledu) cyn diweddu'n fuddugol ar 6-3. Ar y pryd, cyhoeddodd cynhyrchydd gweithredol y BBC, Nick Hunter, mai dyma'r gêm a wnaeth i ddartiau cyrraedd gwir botensial ei holl ddisgwyliadau gan gadarnhau'r gamp fel eitem deledu genedlaethol am flynyddoedd i ddod.

Yn y rownd gynderfynol, roedd Rees yn ei chael hi'n anodd curo'r Americaniad penderfynol, Nicky Virachkul gan grafu buddugoliaeth 8-7. Roedd y rownd derfynol yn erbyn John Lowe un o fawrion y gamp. Unwaith eto, roedd cyfartaledd Rees yn 90 gyda Lowe dim yn bell ar ei ôl mewn rownd derfynol wych. Bu Rees yn fuddugol 11-7 yn y pen draw ac yn ennill ei unig Bencampwriaeth y Byd.

Wrth amddiffyn ei deitl ym 1979, dychwelodd Rees i'r rownd derfynol, gan guro Evans ar y ffordd cyn colli i Lowe o 5 set i 0. Aeth i'r rownd derfynol eto ym 1980. Aeth allan yn un o'r 16 olaf y 1981 ac wedi hynny, fe'i trechwyd yn y rownd gyntaf ym 1982, 1983, 1985 a 1990. Er gwaethaf hyn, roedd ei gemau bron bob amser yn llenwi neuaddau ac arhosodd yn un o'r cystadleuwyr mwyaf poblogaidd dartiau am weddill ei yrfa.

Dyma pam ei fod yn cael ei gredydu ochr yn ochr â Lowe, Eric Bristow, Bob Anderson, Jocky Wilson, Cliff Lazarenko a bellach Phil Taylor am ddod â dartiau i'r lluoedd ar y sgriniau teledu. Roedd ganddo record dda ar y rhaglen cwis/dartiau Bullseye hefyd, gan sgorio mwy na 301 gyda naw dart ar o leiaf ddau ymddangosiad gan ddyblu arian elusen y cystadleuwyr.

Ysgrifennodd Rees hunangofiant ym 1979, o'r enw "On Darts" a oedd hefyd yn cynnwys awgrymiadau ar sut i chwarae'r gêm.

Tu allan i ddartiau

Yn 1980 priododd Rees â Debbie, hogan o Galiffornia, yn Las Vegas tra oedd yn cystadlu mewn twrnamaint yno. Eric Bristow oedd y gwas briodas. Mae stryd yn Ynysybwl wedi'i henwi ar ei ôl, Clôs Leighton Rees. Er mai Rees oedd pencampwr cyntaf y byd, collodd allan ar flynyddoedd gogoniant y byd dartiau. Y wobr am ei deitl oedd £ 3,000 ac wrth i'r arian gwobrwyo godi a thwrnameintiau ddechrau ymddangos ar draws sianelau teledu'r DU, dechreuodd dawn Rees lithro ac ni lwyddodd i i ennill yr un llwyddiant parhaus cafodd Lowe, Bristow a Wilson. Gorfodwyd Rees i wneud ei fywoliaeth o chwarae gemau arddangosfa gyda'i gyfaill mawr Evans.

Marwolaeth

Rhoddodd Rees y gorau i'w waith arddangos ar ôl cael rheolydd calon wedi'i ffitio; roedd hefyd wedi cael llawdriniaeth i osgoi'r galon yn niweddarach. Dychwelodd i lwyfan Pencampwriaethau'r Byd i dynnu enwau ar gyfer y digwyddiad yn y flwyddyn cyn ei farwolaeth. Bu farw yn Ynysybwl, yn 2003, yn 63 oed.

Ystadegau

Safle Rhyngwladol
Blwyddyn	1975	1976	1977	1978	1979	1980	1981	1982	1983	1984	1985	1986	1987	1988	1989	1990	1991	1992	1995
Safle	15	17	5	1	2	12	10	8	42	42	33	47	70	7	27	41	69	48	135

Dyddiad	Twrnamaint	Categori	Rownd	Gwobr
15/05/1994	Pencampwriaeth agored Cymru	WDF 1	chwarteri	Anhysbys
06/04/1991	Her Pencampwyr y Byd	WDF U	11 olaf	£400
30/03/1990	Her Pencampwyr y Byd	WDF U	7 olaf	£500
13/01/1990	Pencampwriaeth y Byd BDO	WDF WC	32 olaf	£1,400
23/09/1988	Pencampwriaeth Proffesiynol Prydain	WDF U	Chwarteri	£1,250
26/06/1988	Grand Prix Dartiau'r Byd Tokyo	WDF U	16 olaf	YEN 1,000,000
01/01/1988	British Open	WDF 2	16 olaf	£75
23/09/1987	Pencampwriaeth Proffesiynol Prydain	WDF U	Ffeinal	£5,000
14/01/1987	Pencampwriaeth y Byd BDO	WDF WC	32 olaf	£700
23/09/1985	Pencampwriaeth Proffesiynol Prydain	WDF U	32 olaf	£450
14/01/1985	Pencampwriaeth y Byd BDO	WDF WC	32 olaf	£500
23/09/1984	WDF Cwpan Ewrop i unigolion	WDF 2	Ffeinal	£0
23/09/1984	Pencampwriaeth Proffesiynol Prydain	WDF U	32 olaf	£350
23/09/1983	Pencampwriaeth Proffesiynol Prydain	WDF U	16 olaf	Anhysbys
14/01/1983	Pencampwriaeth y Byd BDO	WDF WC	32 olaf	£400
23/09/1982	Pencampwriaeth Proffesiynol Prydain	WDF U	32 olaf	£300
14/01/1982	Pencampwriaeth y Byd BDO	WDF WC	32 olaf	£350
26/10/1981	Matchplay Prydain	WDF U	Chwarteri	£300
23/10/1981	Meistri'r byd	WDF Major	Chwarteri	£125
23/09/1981	Pencampwriaeth Proffesiynol Prydain	WDF U	Chwarteri	Anhysbys
30/06/1981	Bullseye Darts Championship	WDF U	Chwarteri	Anhysbys
14/01/1981	Pencampwriaeth y Byd BDO	WDF WC	16 olaf	£500
04/01/1981	British Open	WDF 2	Ffeinal	£750
23/09/1980	WDF Cwpan Ewrop i unigolion	WDF 2	16 olaf	£0
30/06/1980	Butlins Grand Masters	WDF U	Ffeinal	Anhysbys
30/06/1980	Matchplay Prydain	WDF U	Ffeinal	Anhysbys
30/06/1980	Bullseye Darts Championship	WDF U	16 olaf	Anhysbys
14/01/1980	Pencampwriaeth y Byd BDO	WDF WC	Chwarteri	£500
30/06/1979	Matchplay Prydain	WDF U	Chwarteri	Anhysbys
30/06/1979	Bullseye Darts Championship	WDF U	Chwarteri	Anhysbys
14/01/1979	Pencampwriaeth y Byd BDO	WDF WC	Ffeinal	£1,750
30/06/1978	Matchplay Prydain	WDF U	Chwarteri	Anhysbys
30/06/1978	Butlins Grand Masters	WDF U	Pencampwr	Anhysbys
14/01/1978	Pencampwriaeth y Byd BDO	WDF WC	Pencampwr	£3,000
23/10/1977	Meistri'r Byd	WDF Major	32 olaf	£0
01/10/1977	WDF Cwpan y byd unigolion	WDF 1	Pencampwr	£0
01/10/1977	WDF Cwpan y byd tîm	WDF U	Pencampwr	Anhysbys
30/06/1977	Matchplay Prydain	WDF U	Semi Ffeinal	Anhysbys
30/06/1976	Matchplay Prydain	WDF U	Semi Ffeinal	Anhysbys
30/06/1976	Indoor League	WDF U	Pencampwr	Anhysbys
21/06/1976	British Pentathlon	BDO 0	Ffeinal	Anhysbys
16/06/1976	Twrnamaint News of the World	WDF U	Ffeinal	Anhysbys
04/01/1976	British Open	WDF 2	Chwarteri	£25
30/06/1974	Indoor League	WDF U	Pencampwr	Anhysbys