Leioa

Bwrdeistref yng ngogledd Bizkaia yng Ngwlad y Basg yw Leioa, ar ochr dde aber afon Ibaizabal. Wedi'i sefydlu ym 1526, mae Leioa bellach yn gartref i reithoriaeth Prifysgol Gwlad y Basg a phencadlys campws Bizkaia. Mae ganddi 8.6 km² o arwynebedd, ac yn 2016 roedd 30.793 o drigolion.

Leioa

Math	bwrdeistref Sbaen
Poblogaeth	32,491
Sefydlwyd	1526
Pennaeth llywodraeth	Mari Carmen Urbieta Gonzalez
Cylchfa amser	UTC+01:00
Iaith/Ieithoedd   swyddogol	Basgeg
Daearyddiaeth
Sir	Bilboaldea
Gwlad	Gwlad y Basg  Sbaen
Arwynebedd	8.36 ±0.01 km²
Uwch y môr	30 ±1 metr
Yn ffinio gyda	Getxo, Erandio, Sestao, Portugalete
Cyfesurynnau	43.3289°N 2.9847°W
Cod post	48940
Swydd pennaeth   y Llywodraeth	mayor of Lejona
Pennaeth y Llywodraeth	Mari Carmen Urbieta Gonzalez
Ffeiliau perthnasol ar Comin

Enw

Ym 1979, gosododd cyngor y ddinas yr enw Basgeg Leioa fel unig enw swyddogol y fwrdeistref - tan hynny "Lejona" oedd yr enw - fel y gwnaeth llawer o fwrdeistrefi eraill yng Nghymuned Ymreolaethol Gwlad y Basg.

Ffurf wreiddiol lawn yr enw fuasai *Leiona ac oddi yno daw'r enw Sbaeneg Lejona, a ysgrifennwyd yn wreiddiol fel Lexona, Leioa yn y Fasgeg, fel gyda Lujua a Loiu, enw tref arall.

Yn yr un modd, yn hanes diacronig a seineg hanesyddol y Fasgeg, fod colli’r n rhwng llafariaid yn duedd naturiol ac fe’i canfyddwn mewn amryw eiriau benthyg Lladin ac mewn enwau lleoedd: katea (o catena ), bolua (o molinum); Buia (Bujana), Galdakao (Galdácano), Lemoa (Lemona), Lemoiz (Lemóniz) a Sopela (Sopelana).

Daearyddiaeth

Mae'r dref yn gymharol wastad, dim ond ychydig o fryniau sy'n cyrraedd 100 metr. Kurkudi (126 m), Bolunburu ac Ikea (mynydd) yw'r lleoedd uchaf yn y fwrdeistref .

Trefi cyfagos

Mae'n ffinio ag Erandio i'r gorllewin, Getxo i'r dwyrain, ac afon Ibaizabal i'r de. Yr ochr arall i afon Ibaizabal, mae'n ffinio â Sestao. Mae Portugalete gyferbyn â Getxo yr ochr arall i afon Ibaizabal.

Er nad yw ond ychydig o fetrau i ffwrdd, nid yw Leioa'n rhannu ffin â Berango.

Economi

Y prif sector economi'r dref yw gwasanaethau. Mae hefyd sawl math o ddiwydiant sydd wedi'u datblygu dros y blynyddoedd: dur, cemeg, mecaneg, gwydr a'r diwydiant bwyd.

Isadeiledd

Cludiant

Mae ffordd BI-637, rhodfa La Avanzada / Iparragirre, yn croesi Leioa yn y canol, sawl metr o dan y ddaear.

Mae Leioa, rhwng ardaloedd poblog Getxo a Bilbao, wedi dod yn dramwyfa i filoedd o geir bob dydd. Mae'r prif lwybrau'n gyfochrog ag afon Ibaizabal, yn bennaf oll ffordd BI-637, sef rhodfa La Avanzada / Iparragirre. Mae llawer o geir yn mynd heibio'r ffordd sy'n rhedeg o Gampws Leioa-Erandio EHU a heibio Ibaizabal bob dydd, ond BI-637 yw'r ffordd brysuraf yng Ngwlad y Basg ers amser maith. Llwybr arall yw'r un sy'n mynd o'r orsaf metro i Gampws Leioa-Erandio Prifysgol Gwlad y Basg.

Ar un adeg roedd cynllun i osod gwasanaeth tramffordd yn Leioa, ac adeiladwyd neuaddau i storio'r trenau, ond yn y diwedd, sefydlwyd gwasanaeth fysiau o'r enw Lejoan, yn ychwanegol at wasanaeth Bizkaibus.

Metro

Mae lein cyntaf metro Bilbao yn mynd trwy Leioa, gyda'r gorsafoedd canlynol yn y fwrdeistref:

• Leioa
• Lamia

Bysiau

Mae 18 o wasanaethau dinesig Bizkaibus yn croesi'r fwrdeistref.

Diwylliant

Iaith

Y Korrika yn Leioa yn 2024

Mae tafodiaith Leioa ( "Leyoáko berbeté") yn amrywiad ar y is-dafodiaith Basgeg Gogledd Bizkaia. Mae'n pontio rhwng amrywiaethau Uribe Kosta a Txorierri, ac yn debyg i rai Getxo a Berango.

Adeiladau nodedig

Palas Artatza

• Palas Artatza
• Palas Mendibile
• Capel Ein Harglwyddes o Ondiz
• Capel San Bartolome
• Capel Santi Mami

Enwogion

• Sabino Bilbao (1897 - 1983), chwaraewr pêl-droed.
• Felix Sesumaga (1898 - 1925), chwaraewr pêl-droed.
• Laurentzi Gana (1937 -), cyn-lywydd ffederasiwn pêl-droed yr EAC.
• Javier Landeta (1959 -), cyn-lywydd Ffederasiwn Athletau Gwlad y Basg. Llywydd ffederasiwn pêl-droed EAC.
• Leire Ortueta (1971 -), dawnsiwr bale.
• Javier Mendizabal (1977 -), sglefrwr proffesiynol.

Gweler hefyd

• Prifysgol Gwlad y Basg

Dolenni allanol

• Gwefan Neuadd y Ddinas Leioa .
• (Sbaeneg) Ana Lopez Asensio. Leioa trwy Hanes . Cyngor Dinas Leioa. 2001 Gellir darllen a lawrlwytho'r llyfr ar-lein.