Leopold III, brenin Gwlad Belg

Leopold III (Iseldireg: Leopold Filips Karel Albert Meinrad Hubertus Maria Miguel; Ffrangeg: Léopold Philippe Charles Albert Meinrad Hubert Marie Michel; Almaeneg: Leopold Philipp Karl Albrecht Meinrad Hubert Maria Michael; 3 Tachwedd 1901 – 25 Medi 1983) teyrnasodd fel Brenin y Belgiaid rhwng 1934 tan 1951. Ystyrir ei deyrnasiad yn un cythryblus a dadleuol gan nifer.

Leopold III, brenin Gwlad Belg
Ganwyd	3 Tachwedd 1901  Palace of the Marquess of Assche
Bu farw	25 Medi 1983  Cliniques universitaires Saint-Luc
Alma mater	Coleg Eton
Swydd	Brenin y Belgiaid, Senator by Right
Tad	Albert I, brenin Gwlad Belg
Mam	Elisabeth in Beieren
Priod	Astrid van Zweden, Lilian, Princess of Réthy
Plant	Joséphine Charlotte, Baudouin, Albert II, brenin Gwlad Belg, Alexander, Marie-Christine, Maria-Esméralda, Ingeborg Verdun
Llinach	Tŷ Sachsen-Coburg a Gotha
llofnod

Magwraeth

Ganwyd yn fab gyntaf i'r Brenin Albert I o Wlad Belg a'r Dduges Elizabeth o Bafaria ym 1901 yn y Palas Brenhinol ym Mrwsel. Roedd y newydd-anedig yn ŵyr tadol i'r Tywysog Philip o Wlad Belg a'r Dywysoges Maria o Hohenzollern-Sigmaringen ac ŵyr mamol Dug Charles Theodore o Bafaria a'r Dywysoges Maria Joseph o Bortiwgal.

Ym mis Awst 1914, pan oresgynnwyd Gwlad Belg gan yr Almaen, caniataodd y Brenin Albert i Leopold, a oedd yn ddeuddeg oed ar y pryd, ymrestru ym Myddin Gwlad Belg fel un breifat ac ymladd i amddiffyn y deyrnas. Fodd bynnag, ym 1915, gyda Gwlad Belg bron yn gyfan gwbl gan yr Almaenwyr, anfonwyd Leopold i ymuno Coleg Eton, tra bod ei dad yn ymladd ymlaen yn Ffrainc.

Yn 1934, yn 33 oed, yn dilyn marwolaeth sydyn ei dad, olynodd ef i orsedd Gwlad Belg.

Teulu

Yn 1935 roedd yn weddw gan ei wraig gyntaf, y Dywysoges Astrid o Sweden, merch y Tywysog Charles o Sweden a'r Dywysoges Ingeborg o Ddenmarc, yr oedd ganddo dri o blant gyda nhw:

• Ganwyd y Grand Duchess Josepa Carlota ym Mrwsel ym 1927 a bu farw yn Lwcsembwrg yn 2005. Priododd y Grand Duke John I o Lwcsembwrg.
• Ganwyd Baldwin ym Mrwsel ym 1930 a bu farw ym Motril Granada ym 1993. Priododd yr aristocrat Sbaenaidd Fabiola de Mora yr Aragón.
• Ganed Albert II ym Mrwsel ym 1934. Priododd aristocrat yr Eidal, y Dywysoges Paola Ruffo di Calabria.

Ar farwolaeth ei wraig gyntaf ailbriododd Liliana Baels. Roedd gan y cwpl dri o blant:

• Ganed Alexander ym 1942 ym Mrwsel a phriododd y Saisnes Inge Dora Wolman.
• Mae Maria Cristina, a anwyd ym 1951 yng Nghastell Laeken, yn briod â Paul Drake, y mae'n ei ysgaru i briodi Jean Paul Gourgues.
• Ganwyd Maria Esmeralda ym 1956 yng Nghastell Laeken. Mae'n briod â'r Honduran Enrique Moncada.

Teyrnasiad

Ystondord Leopold III,(1934–1951)

Ar ôl marwolaeth ei dad, esgynnodd Leopold i orsedd Gwlad Belg o dan yr enw Leopold III. Dechreuodd ei deyrnasiad ym 1934. Ym 1935 bu farw ei wraig gyntaf, y Frenhines Astrid o Sweden, mewn damwain car. Ym 1939, ar ddechrau'r Ail Ryfel Byd, datganodd Gwlad Belg ei hun yn niwtral, ond y flwyddyn ganlynol goresgynnwyd hi gan fyddinoedd yr Almaen Natsïaidd. Ddeunaw diwrnod ar ôl yr ymosodiad, penderfynodd y brenin ildio'r wlad i'r Almaenwyr. Beirniadwyd y penderfyniad hwn yn eang gan Senedd Gwlad Belg, a ddaeth yn elyniaethus i'r frenhines.

Ymosodwyd ar benderfyniad Leopold i ildio i'r Almaenwyr (yn hytrach na dianc i Brydain fel gwnaeth brenhines yr Iseldiroedd a Brenin Norwy) ei ymosod arno gan bobl yng Ngwlad Belg a hefyd Winston Churchill, Prif Weinidog newydd Prydain a ddywedodd yn Nhŷ'r Cyffredin ar 4 Mehefin 1940:

At the last moment when Belgium was already invaded, King Leopold called upon us to come to his aid, and even at the last moment we came. He and his brave, efficient army, nearly half a million strong, guarded our left flank and thus kept open our only line of retreat to the sea. Suddenly, without prior consultation, with the least possible notice, without the advice of his ministers and upon his own personal act, he sent a plenipotentiary to the German Command, surrendered his army and exposed our whole flank and means of retreat.

Llwyddodd y frenhines i aros yn byw ym Mrwsel tan 1944, pan gafodd ei alltudio i'r Almaen, yn gyntaf i dref Hirschstein ac yna i dref Strobl yn Awstria. Wedi'i ryddhau gan fyddinoedd America ym 1945, fe wnaeth sefyllfa wleidyddol anodd Gwlad Belg ac anfri'r frenhiniaeth gondemnio'r frenhiniaeth i breswylio yn alltud y Swistir tan 1950.

Mae rhai'n dadlau nad oedd fawr o ddewis gan Leopold III yn ystod y Rhyfel. Dywed yr hanesydd Belgaidd, Francis Balace, bod ildio yn anorfod gan nad oedd Byddin Gwlad Belg yn alluog i ymladd yn erbyn yr Almaenwyr. Cydnabu Churchill hefyd bod sefyllfa'r Belgiaid yn beryglus. Mewn telegram i'r Cadfridog Maes, John Vereker ar 27 Mai, ond diwrnod cyn yr ildiad i'r Almaenwyr, nododd, "We are asking them to sacrifice themselves for us."

Yn ystod y cyfnod (1945-1950), roedd y Rhaglywiaeth wedi syrthio i ddwylo ei frawd, y Tywysog Charles. Yr agwedd wrth-ddemocrataidd a’r cydymdeimlad tuag at drefn wleidyddol awdurdodaidd yr oedd Leopold III wedi’i dangos ers y 1930au, ar ôl y rhyfel daeth Gwlad Belg ar drothwy rhyfel cartref gyda therfysgoedd ac arddangosiadau gwrth-frenhinol ledled y wlad. Ym 1950 cynhaliwyd pleidlais yng Ngwlad Belg lle derbyniwyd y frenhiniaeth fel math o wladwriaeth. Serch hynny, arweiniodd y mwyafrif bach yn y refferendwm, dim ond 57.68%, at wrthwynebiad cryf o du'r chwith a Walwniaid; ildiodd yr orsedd i'w fab Baudouin yn 1951.

Dolenni allanol

• Bywgraffiad swyddogol arwefan Teulu Frenhinol Gwlad Belg
• Our Royal Guest: King Leopold In England (1937), ffilm newyddion o ymweliad gwladol yn 1937, British Pathé ar YouTube

Rhagflaenydd: Albert I

Brenin Gwlad Belg 1943 – 1951

Olynydd: Baudouin