Llithriwl

Dyfais analog i gyfrifo yw'r llithriwl (Saesneg: slide-rule) sy'n air cyfansawdd: 'llithro' a 'riwl' (pren mesur).^[1] Mae'n ddyfais raddedig, gyda chanol symudol iddi, ac fe'i defnyddir fel canllaw i wneud cyfrifiadau mathemategol. Gellir ei hystyried fel rhagflaenydd y cyfrifiadur.^[2]^[3]^[4]

Fe'i defnyddir yn bennaf ar gyfer lluosi a rhannu, a hefyd ar gyfer ffwythiannau megis esbonyddion (exponents), ail-israddau, logarithmau a trigonometreg, ond nid fel arfer ar gefer adio neu dynnu. Er ei bod yn debyg o ran enw ac ymddangosiad i bren mesur, nid ar gyfer mesur hyd, neu i greu llinellau syth y bwriadwyd y ddyfais.

Fe'u cynhyrchwyd, dros y blynyddoedd, mewn gwahanol steil, ac mae'r manylion arnynt (y 'raddfa') yn newid, fel bo'r angen. Ceir rhai arbenigol e.e. arferid cynhyrchu llithriwliau ar gyfer y byd hedfan a chyllid, fyddai'n cyflymu'r broses o gyfrifo yn y meysydd hynny.

Ar ei symlaf, mae pob rhif sydd i'w luosi yn cael ei gynrychioli gan hyd ar y llithriwl. Ceir graddfa logarithmig ar bob un, mae'n bosibl halinio'r riwl canol (yr un sy'n llithro) i ddarllen swm y logarithmau, ac felly cyfrifo lluoswm y ddau rif.

Mae'r llithriwl hon wedi'i gosod i greu nifer o werthoedd: O raddfa C i raddfa D (lluosi â 2), o raddfa D i raddfa C (rhannu gyda 2), graddfeydd A a B (lluosi a rhannu â 4), graddfeydd A a D (sgwario ac ail isradd).

Hanes

Datblygodd y Parchedig William Oughtred ac eraill y llithriwl yn yr 17g, yn seiliedig ar y gwaith a wnaed ar logarithmau gan John Napier. Cyn dyfodiad y cyfrifiannell electronig, dyma'r offeryn cyfrifo mwyaf cyffredin mewn gwyddoniaeth a pheirianneg. Parhaodd y defnydd o lithriwliau i gynyddu drwy'r 1950au a'r 1960au hyd yn oed wrth i gyfrifiaduron gael eu cyflwyno'n raddol; ond tua 1974 roedd y cyfrifiannell llaw, gwyddonol, electronig yn dirwyn i ben ac roedd y rhan fwyaf o gyflenwyr wedi peidio a'u cynhyrchu.^[5]^[6]^[7]^[8]

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

↑ termau.cymru; Y Termiadur Addysg - Ffiseg a Mathemateg; adalwyd 14 Hydref 2018.
↑ Berrey, Lester V.; van den Bark, Melvin (1953). American Thesaurus of Slang: A Complete Reference Book of Colloquial Speech (arg. Ail). Crowell. OCLC 319462.
↑ Petroski, Henry (2011). An Engineer's Alphabet: Gleanings from the Softer Side of a Profession. Cambridge University Press. tt. 46–47. ISBN 9781139505307. Cyrchwyd 21 Mawrth 2017.
↑ Roger R. Flynn (Mehefin 2002). Computer sciences. 1. Macmillan. t. 175. ISBN 978-0-02-865567-3. Cyrchwyd 30 Mawrth 2013. The slide rule is an example of a mechanical analog computer...
↑ Behrens, Lawrence; Rosen, Leonard J. (1982). Writing and reading across the curriculum. Little, Brown. t. 273. Then, just a decade ago, the invention of the pocket calculator made the slide rule obsolete almost overnight...
↑ Maor, Eli (2009). e: The Story of a Number. Princeton University Press. t. 16. ISBN 978-0-691-14134-3. Then in the early 1970s the first electronic hand-held calculators appeared on the market, and within ten years the slide rule was obsolete.
↑ Castleden, Rodney (2007). Inventions that Changed the World. Futura. t. 157. ISBN 978-0-7088-0786-6. With the invention of the calculator the slide rule became instantly obsolete.
↑ Denning, Peter J.; Metcalfe, Robert M. (1998). Beyond calculation: the next fifty years of computing. Springer. t. xiv. ISBN 978-0-387-98588-6. The first hand calculator appeared in 1972 and made the slide rule obsolete overnight.

[1] termau.cymru; Y Termiadur Addysg - Ffiseg a Mathemateg; adalwyd 14 Hydref 2018.

[2] Berrey, Lester V.; van den Bark, Melvin (1953). American Thesaurus of Slang: A Complete Reference Book of Colloquial Speech (arg. Ail). Crowell. OCLC 319462.

[petroski-3] Petroski, Henry (2011). An Engineer's Alphabet: Gleanings from the Softer Side of a Profession. Cambridge University Press. tt. 46–47. ISBN 9781139505307. Cyrchwyd 21 Mawrth 2017.

[Flynn2002-4] Roger R. Flynn (Mehefin 2002). Computer sciences. 1. Macmillan. t. 175. ISBN 978-0-02-865567-3. Cyrchwyd 30 Mawrth 2013. The slide rule is an example of a mechanical analog computer...

[5] Behrens, Lawrence; Rosen, Leonard J. (1982). Writing and reading across the curriculum. Little, Brown. t. 273. Then, just a decade ago, the invention of the pocket calculator made the slide rule obsolete almost overnight...

[6] Maor, Eli (2009). e: The Story of a Number. Princeton University Press. t. 16. ISBN 978-0-691-14134-3. Then in the early 1970s the first electronic hand-held calculators appeared on the market, and within ten years the slide rule was obsolete.

[7] Castleden, Rodney (2007). Inventions that Changed the World. Futura. t. 157. ISBN 978-0-7088-0786-6. With the invention of the calculator the slide rule became instantly obsolete.

[8] Denning, Peter J.; Metcalfe, Robert M. (1998). Beyond calculation: the next fifty years of computing. Springer. t. xiv. ISBN 978-0-387-98588-6. The first hand calculator appeared in 1972 and made the slide rule obsolete overnight.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]