Llwyn mefus y gerddi
| Fragaria x ananassa | |
|---|---|
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Plantae |
| Ddim wedi'i restru: | Angiosbermau |
| Ddim wedi'i restru: | Ewdicotau |
| Ddim wedi'i restru: | Rosidau |
| Urdd: | Rosales |
| Teulu: | Rosaceae |
| Genws: | Fragaria |
| Rhywogaeth: | F. × ananassa |
| Enw deuenwol | |
| Fragaria x ananassa Antoine Nicolas Duchesne | |
Planhigyn blodeuol sy'n frodorol o Hemisffer y Gogledd yw Llwyn mefus y gerddi sy'n enw gwrywaidd. Mae'n perthyn i'r teulu Rosaceae. Yr enw gwyddonol (Lladin) yw Fragaria x ananassa a'r enw Saesneg yw Garden strawberry.[1] Ceir enwau Cymraeg eraill ar y planhigyn hwn gan gynnwys Mefusen, Mefus, Syfi, Syfi Cochion, Syfïen.
Mae'r teulu Rosaceae yn perthyn i'r genws Rosa (rhosyn) fel ag y mae'r cotoneaster a'r eirinen. Prif nodwedd y teulu yw ei ffrwythau amrywiol a phwysig i economi gwledydd.[2] Ceir 5 sepal, 5 petal ac mae'r briger wedi'u gosod mewn sbeiral sy'n ffurfio llestr tebyg i gwpan o'r enw hypanthiwm.
Tarddiad golygu
Dyma hanes (yn y Llydaweg) gan Kristian Huguen am ddiwydiant mefys Plougastel (gorllewin Llydaw). Mae’r hanes yn arbennig gan iddi gychwyn gyda ffurfio’r croesiad gwreiddiol rhwng y fefysen wyllt (chwith yn y llun) a mefysen o America oedd ar y pryd yn wyn. Y croesiad hwn yw ein mefusen cyfarwydd heddiw:
- Daoust-hag ar sivi a zo bet ruz, bras ha saourus bepred ?
- Anavezet en Europa a-bezh abaoe mare ar romaned, ar sivi gouez, sivi ar c'hoat (Fragaria vesca) zo bihan o ment ha c'hwezh-vat ganto. Drebet int hag implijet e oant bet evel traetoù ivez. Anv fragaria a zeu deus ar ger latin «fargare» a dalv c'hwezh pe frondus. Produet int bet da gentañ e bro C'hall e XIVvet kantved (12000 plant el liorzh Louvres e 1368 evit o perzhioù mezegel). E XVIvet kanved, e teuas eus bro Kanada, gant Jakez Karter, frouezhioù all, ruz ivez met brasoc'h ha rustoc'h (Fragaria virginiana). E XVIIIvet kantved, Amédée François Frézier, ijinour-brezel ha louzawour (Chambéry 1682 / Brest 1773) bet kaset e bro Chili gant Roue Loezh XIV evit spiañ difennoù spagnoleg, a zeuas en dro e 1714 gant 5 plant sivi gwenn, anvet «blanche du Chili» (Fragaria chiloensis). Kavet ha kemeret int bet e Concepción etre Valdivia ha Santiago. Profañ a rae 4 deus outo ha plantañ an hini diwezhañ el liorzh dezhañ e Plougastel e-kichen Brest e Breizh. Met ne roent frouezh ebet, rak plantoù par eñ oa kaset gantañ nemetken daoust ma oa plantoù parez e bro Chili eveljust.
- Dre kroaziadenn sivi gwenn bro Chili ha sivi ruz bro Virginie ( Fragaria chiloensis / Fragaria virginiana) 'zo bet savet e Breizh ur sivienn nevez gant ment hini bro Chili ha blaz hini bro Virginie. He c'hwezh ananas a roas diwezhatoc'h an anv latin Fragaria x ananassa dezhi. Plougastel a zo chomet ul lec'h-produiñ sivi pouezus kenañ adalek 1750. Ur mirdi zo bet savet eno.
- (Mod pe vod an anv «Frézier» zo liammet gant ar sivi («fraise» e galleg) : Julius de Berry, un hendad dezhañ, en doa kinniget d'ar Roue Charlez III-ar Simpl da dañva ur pladad sivi gouez e fin ur pred bras e Anvers e 916. Evit eñ trugarekaat, ar Roue a noblas anezhañ ha roas an anv «Fraise» dezhañ, anv deuet da vezañ «Frazer» goude divroadur e familh e bro Saoz ha Frézier‘ goude o zistro e bro Savoie e reter bro c'hall)[3]Nodyn:Angen ei gyfieithu
Gweler hefyd golygu
- Y Bywiadur Gwefan Llên Natur
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Gerddi Kew; adalwyd 21 Ionawr 2015
- ↑ B.C. Bennett (undated). Economic Botany: Twenty-Five Economically Important Plant Families. [http: //www.eolss.net/Sample-Chapters/C09/E6-118-03.pdf Encyclopedia of Life Support Systems (EOLSS) e-book]
- ↑ Kristian Huguen ym Mwletin Llên Natur rhifyn 67
