Wicipedia

Rosaceae

teulu o blanhigion

Y Rosaceae / / roʊˈzeɪsiːˌiː / ), [ 1 teulu'r rhosyn, mae'n deulu canolig o blanhigion blodeuol sy'n cynnwys 4,828 o rywogaethau hysbys mewn 91 genera.[1][2][3]

Rosaceae
Math o gyfrwngtacson Edit this on Wikidata
Safle tacsonteulu Edit this on Wikidata
Rhiant dacsonRosales Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Daw'r enw o'r math genws Rosa. Ymhlith y genera mwyaf cyfoethog o rywogaethau mae Alchemilla (270), Sorbus (260), Crataegus (260), Creigafal (260), Rubus (250),[3] a Prunus (200), sy'n cynnwys yr eirin, ceirios, eirin gwlanog, bricyll, ac almonau.[4] Fodd bynnag, dylid ystyried yr holl niferoedd hyn fel amcangyfrifon—mae llawer o waith tacsonomaidd yn parhau.

Mae'r teulu Rosaceae yn cynnwys perlysiau, llwyni a choed. Collddail yw'r rhan fwyaf o rywogaethau, ond mae rhai yn fythwyrdd.[5] Mae ganddynt amrediad byd-eang ond maent yn fwyaf amrywiol yn Hemisffer y Gogledd.

Daw llawer o gynhyrchion economaidd bwysig o'r Rosaceae, gan gynnwys ffrwythau bwytadwy amrywiol, megis afalau, gellyg, cwins, bricyll, eirin, ceirios, eirin gwlanog, mafon, mwyar duon, ceri Japan, mefus, egroes, eirin y moch, ac almonau. Mae'r teulu hefyd yn cynnwys coed a llwyni addurniadol poblogaidd, megis rhosod, erwain, criafolen, drain tân, a photinias.[5]

Disgrifiad

golygu

Gall Rosaceae fod yn goed coediog, llwyni, dringwyr neu blanhigion llysieuol.[6] Mae'r perlysiau yn blanhigion lluosflwydd yn bennaf, ond mae rhai planhigion unflwydd hefyd yn bodoli.[7]

Dail

golygu

Yn gyffredinol mae'r dail wedi'u trefnu'n droellog, ond mae ganddynt drefniant cyferbyniol mewn rhai rhywogaethau. Gallant fod yn syml neu'n gyfansawdd mewn pinnau (naill ai od- neu eilrif). Mae dail cyfansawdd yn ymddangos mewn tua 30 genera. Mae ymyl y ddeilen yn ddanhenog gan amlaf. Mae stipylau pâr yn bresennol yn gyffredinol, ac maent yn nodwedd gyntefig o fewn y teulu, a gollwyd yn annibynnol mewn llawer o grwpiau o Amygdaloideae (a elwid gynt yn Spiraeoideae).[8] Mae'r stipylau weithiau'n ymlynol (wyneb ynghlwm wrth wyneb)[9] i'r deilgoesau. Gall chwarennau neu neithdarïau allflodeuol fod yn bresennol ar ymylon dail neu deilgoesau. Gall pigau fod yn bresennol ar ganol y deilios a echelinau dail cyfansawdd.

Blodau

golygu

Yn gyffredinol, disgrifir blodau planhigion yn y teulu rhosyn fel rhai "arddagos".[10] Maent yn reiddiol gymesurol, a bron bob amser hermaphroditig. Yn gyffredinol mae gan Rosaceae bum sepal, pum petal, a llawer o frigerau wedi'u trefnu'n droellog. Mae gwaelodion y sepalau, y petalau a'r brigerau yn cael eu hasio gyda'i gilydd i ffurfio strwythur nodweddiadol tebyg i gwpan o'r enw hypanthium. Gellir eu trefnu mewn pigau, neu bennau. Mae blodau unigol yn brin. Mae gan Rosaceae amrywiaeth o betalau lliw, ond mae glas bron yn gwbl absennol.[6]

Ffrwythau a hadau

golygu

Mae'r ffrwythau i'w cael mewn sawl math ac ar un adeg fe'u hystyriwyd fel y prif gymeriadau ar gyfer y diffiniad o is-deuluoedd ymhlith Rosaceae, gan arwain at israniad sylfaenol artiffisial. Gallant fod yn ffoliglau, capsiwlau, cnau, achenau, aeron (Prunus), a ffrwythau affeithiwr, fel afal neu egroes rhosyn. Mae llawer o ffrwythau'r teulu yn fwytadwy, ond mae eu hadau yn aml yn cynnwys amygdalin, a all rhyddhau seianid yn ystod treuliad os yw'r had yn cael ei niweidio.[11]

Tacsonomeg

golygu

Hanes tacsonomaidd

golygu

Yn draddodiadol rhannwyd y teulu yn chwe is-deulu: Rosoideae, Spiraeoideae, Maloideae (Pomoideae), Amygdaloideae (Prunoideae), Neuradoideae, a Chrysobalanoideae, a chafodd y rhan fwyaf o'r rhain eu trin fel teuluoedd gan awduron amrywiol.[12][13] Yn fwy diweddar (1971), gosodwyd Chrysobalanoideae yn Malpighiales mewn dadansoddiadau moleciwlaidd ac mae Neuradoideae wedi'i neilltuo i Malvales. Roedd Schulze-Menz, yn 'Engler's Syllabus' a olygwyd gan Melchior (1964) yn cydnabod Rosoideae, Dryadoideae, Lyonothamnoideae, Spireoideae, Amygdaloideae, a Maloideae.[14] Cawsant eu diagnosio'n bennaf gan strwythur y ffrwythau. Mae gwaith mwy diweddar wedi nodi nad oedd pob un o'r grwpiau hyn yn fonoffilig. Roedd Hutchinson (1964)[15] a Kalkman (2004)[16] yn cydnabod llwythau yn unig (17 a 21, yn y drefn honno). Amffiniodd Takhtajan (1997) 21 o lwythau mewn 10 is-deulu: Filipenduloideae, Rosoideae, Ruboideae, Potentilloideae, Coleogynoideae, Kerroideae, Amygdaloideae (Prunoideae), Spireoideae, Maloideae (Pyroideae), Dichotomanthoideae. Mae model mwy modern yn cynnwys tri is-deulu, ac mae un ohonynt (Rosoideae) wedi aros yr un peth i raddau helaeth.

Er nad oes dadl ynghylch ffiniau'r Rosaceae, nid oes cytundeb cyffredinol ynghylch faint o genera sydd ynddo. Mae meysydd lle ceir gwahaniaeth barn yn cynnwys trin Potentilla sl a Sorbus sl. Yn ategu'r broblem yw bod apomicsis yn gyffredin mewn sawl genera. Mae hyn yn arwain at ansicrwydd yn nifer y rhywogaethau sydd ym mhob un o'r genera hyn, oherwydd yr anhawster o rannu cyfadeiladau apomicsig yn rywogaethau. Er enghraifft, mae'r Creigafal yn cynnwys rhwng 70 a 300 o rywogaethau, Rosa tua 100 (gan gynnwys y rhosod cŵn sy'n dacsonomaidd gymhleth), Sorbus 100 i 200 o rywogaethau, Crataegus rhwng 200 a 1,000, Alchemilla tua 300 o rywogaethau, Potentilla tua 500, a Rubus cannoedd, neu o bosibl hyd yn oed miloedd o rywogaethau.

Genera

golygu

Mae cladinau a nodwyd yn cynnwys:

  • Is-deulu Rosoideae: Yn draddodiadol yn cynnwys y genera hynny sy'n dwyn ffrwythau cyfanredol sy'n cynnwys achenau bach neu aeron, ac yn aml rhan noddlawn y ffrwyth (ee mefus ) yw'r cynhwysydd neu'r coesyn sy'n dwyn y carpelau. Mae'r amgylchiad bellach wedi culhau (ac eithrio, er enghraifft, y Dryadoideae), ond mae'n parhau i fod yn grŵp amrywiol sy'n cynnwys pump neu chwe llwyth a 20 neu fwy o genera, gan gynnwys rhosyn, Rubus (mwyar duon, mafon), Fragaria (mefus), Potentilla, a Geum.
  • Is-deulu Amygdaloideae: O fewn y grŵp hwn erys cytras a nodwyd gyda afal, a elwir yn draddodiadol fel is-deulu Maloideae (neu Pyroideae) a oedd yn cynnwys genera fel afal, Creigafal, a Crataegus (draenen wen). Byddai ei wahanu ar lefel is-deulu yn gadael y genera sy'n weddill fel grŵp paraffyletig, felly mae wedi'i ehangu i gynnwys yr hen Spiraeoideae ac Amygdaloideae.[8] Weithiau cyfeirir at yr is-deulu wrth yr enw "Spiraeoideae", ond ni chaniateir hyn gan y Cod Enwebu Rhyngwladol ar gyfer algâu, ffyngau a phlanhigion.
  • Is-deulu Dryadoideae: Mae ffrwythau yn achennog gyda colofnigau blewog, gan gynnwys pum genera (Dryas, Cercocarpus, Chamaebatia, Cowania, a Purshia), y mae'r rhan fwyaf o rywogaethau ohonynt yn ffurfio nodylau gwraidd sy'n gartref i facteria sefydlogi nitrogen o'r genws Frankia.

Ffylogeni

golygu

Mae'r perthnasoedd ffylogenetig rhwng y tri is-deulu yn Rosaceae heb eu datrys. Mae tair damcaniaeth sy'n cystadlu:

Amygdaloideae basal Dryadoideae basal Rosoideae basal


Amygdaloideae




Rosoideae



Dryadoideae






Dryadoideae




Amygdaloideae



Rosoideae






Rosoideae




Dryadoideae



Amygdaloideae




Amygdaloideae gwaelodol

golygu

Mae Amygdaloideae wedi'i nodi fel yr is- deulu canghennog cynharaf gan Chin et al. (2014),[17] Li et al. (2015),[18] Li et al. (2016),[19] a Sun et al. (2016).[20] Yn fwyaf diweddar Zhang et al. (2017) adennillwyd y perthnasoedd hyn gan ddefnyddio genomau plastid cyfan:[21]   Cefnogir y chwaer-berthynas rhwng Dryadoideae a Rosoideae gan y cymeriadau morffolegol a rennir ganddynt nad ydynt i'w cael yn Amygdaloideae: presenoldeb stipylau, gwahanu'r hypanthium oddi wrth yr ofari, ac mae'r ffrwythau fel arfer yn achennog.[21]

Dryadoideae gwaelodol

golygu

Mae Dryadoideae wedi'i nodi fel yr is-deulu canghennog cynharaf gan Evans et al. (2002) a Potter (2003).[22] Yn fwyaf diweddar Xiang et al. (2017) adennillwyd y perthnasoedd hyn gan ddefnyddio trawsgrifiadau niwclear:[23]  

Rosoideae gwaelodol

golygu

Nodwyd Rosoideae fel yr is-deulu canghennog cynharaf gan Morgan et al. (1994),[24] Evans (1999),[25] Potter et al. (2002),[26] Potter et al. (2007),[8] Töpel et al. (2012),[27] a Chen et al. (2016).[28] Daw'r canlynol o Potter et al. (2007):[8]   Cefnogir y chwaer-berthynas rhwng Amygdaloideae a Dryadoideae gan y cymeriadau biocemegol canlynol a rennir rhyngthynt sy'n absennol yn Rosoideae: cynhyrchu glycosidau seianogenig a chynhyrchu sorbitol.[21]

Dosbarthiad a chynefin

golygu

Mae gan y Rosaceae ddosbarthiad cosmopolitan, i'w gael bron ym mhobman heblaw am yr Antarctica. Maent wedi'u crynhoi'n bennaf yn Hemisffer y Gogledd mewn rhanbarthau nad ydynt yn anialwch neu'n goedwig law drofannol.[3]

Defnyddiau

golygu

Ystyrir teulu'r rhosod yn un o'r chwe theulu o blanhigion cnwd pwysicaf yn economaidd,[29] ac mae'n cynnwys afalau, gellyg, cwins, afalau agored, ceri Japan, almonau, eirin gwlanog, bricyll, eirin, ceirios, mefus, mwyar duon, mafon, eirin tagu, a rhosod.

Mae llawer o genera hefyd yn blanhigion addurnol gwerthfawr iawn. Mae'r rhain yn cynnwys coed a llwyni (Creigafal, Chaenomeles, Crataegus, Dasiphora, Exochorda, Kerria, Photinia, Physocarpus, Prunus, Pyracantha, Rhodotypos, Rosa, Sorbus, Spiraea), planhigion lluosflwydd llysieuol (Alchemilla, Arunus, Filipendula. Geum, Potentilla, Sanguisorba), planhigion alpaidd (Dryas, Geum, Potentilla) a dringwyr (Rosa).[5]

Fodd bynnag, mae sawl genera hefyd wedi cael eu cyflwyno a bellach maent yn chwyn niweidiol mewn rhai rhannau o'r byd, gan gostio arian i'w reoli. Gall y planhigion ymledol hyn gael effeithiau negyddol ar amrywiaeth yr ecosystemau lleol unwaith y byddant wedi'u sefydlu. Mae plâu naturiol o'r fath yn cynnwys Acaena, Creigafal, Crataegus, Pyracantha, a Rosa.[5]

Ym Mwlgaria a rhannau o orllewin Asia, mae cynhyrchu olew rhosyn o flodau ffres fel Rosa damascena, Rosa gallica, a rhywogaethau eraill yn ddiwydiant economaidd pwysig.[6]

Oriel

golygu

Mae'r teulu Rosaceae yn cynnwys ystod eang o goed, llwyni a phlanhigion.

  •  
    Acaena magellanica
  •  
    mantell Fair gyffredin (Alchemilla vulgaris)
  •  
    Barf y bwch (Aruncus dioicus)
  •  
    Coeden gwins Japan (Chaenomeles japonica)
  •  
    Cercocarpus betuloides
  •  
    Draenen wen (Crataegus monogyna)
  •  
    Creigafal ymlusgol (Cotoneaster adpressus)
  •  
    Dasiphora fruticosa
  •  
    Derig (Dryas octopetala)
  •  
    Cerien Japan (Eriobotrya japonica), coeden ffrwythau sy'n nodweddiadol o flodeuo yn yr hydref
  •  
    Perl-lwyn (Exochorda racemosa)
  •  
    y grogedau (Filipendula vulgaris)
  •  
    Mae'r llwyn mefus mawr (Fragaria moschata) yn cael ei werthfawrogi am ei arogl dwys
  •  
    Geum triflorum
  •  
    Kerria japonica
  •  
    Coed afalau yn blodeuo (Malus pumila)
  •  
    Merysbren (Mespilus germanica)
  •  
    Photinia x fraseri sy'n boblogaidd oherwydd lliw coch ei dyfiannau newydd
  •  
    rhisgl naw rhisgl (Physocarpus opulifolius)
  •  
    pumnalen ymlusgol (Potentilla reptans)
  •  
    Ffrwyth aeddfed coeden almon (Prunus dulcis)
  •  
    drain duon ac eirin tagu (Prunus spinosa)
  •  
    clogrosyn Stansbury (Purshia stansburyana)
  •  
    Llosgddraenen (Pyracantha Coccinea)
  •  
    Pyrus pyrifolia sy'n nodweddiadol o wledydd Asia
  •  
    Rhodotypos scandens, llwyn Japaneaidd gyda ffrwythau uchel mewn amygdalin gwenwynig
  •  
    Rosa sericea sy'n adnabyddus am ei bigau addurniadol
  •  
    Miaren oren (Rubus spectabilis)
  •  
    bwrned mawr (Sanguisorba officinalis)
  •  
    Deiliach yr hydref o ludw mynydd Corea (Sorbus alnifolia)
  •  
    Spiraea splendens

Cyfeiriadau

golygu
  1. ↑ "The Plant List: Rosaceae". Royal Botanic Gardens, Kew and Missouri Botanic Garden. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2017-06-18. Cyrchwyd 20 November 2016.
  2. ↑ Christenhusz, M. J. M.; Byng, J. W. (2016). "The number of known plants species in the world and its annual increase". Phytotaxa 261 (3): 201–217. doi:10.11646/phytotaxa.261.3.1. http://biotaxa.org/Phytotaxa/article/download/phytotaxa.261.3.1/20598.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 "Angiosperm Phylogeny Website". mobot.org.
  4. ↑ Bortiri, E.; Oh, S.-H.; Jiang, J.; Baggett, S.; Granger, A.; Weeks, C.; Buckingham, M.; Potter, D. et al. (2001). "Phylogeny and Systematics of Prunus (Rosaceae) as Determined by Sequence Analysis of ITS and the Chloroplast trnL–trnF Spacer DNA". Systematic Botany 26 (4): 797–807. doi:10.1043/0363-6445-26.4.797 (inactive 31 December 2022) . JSTOR 3093861.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 Watson, L.; Dallwitz, M.J. (1992). The families of flowering plants: Descriptions, illustrations, identification, and information retrieval. Version: 21 March 2010. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2011-05-14. Cyrchwyd 21 April 2010.
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Heywood, V.H.; Brummitt, R.K.; Culham, A.; Seberg, O. (2007). Flowering Plant Families of the World. Ontario, Canada: Firefly Books. tt. 280–282. ISBN 978-1-55407-206-4.
  7. ↑ "Rosaceae Juss.: FloraBase: Flora of Western Australia". calm.wa.gov.au. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 15 Mawrth 2011. Cyrchwyd 21 Ebrill 2010.
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 "Phylogeny and classification of Rosaceae". Plant Systematics and Evolution 266 (1–2): 5–43. 2007. doi:10.1007/s00606-007-0539-9. JSTOR 23655774. http://biology.umaine.edu/Amelanchier/Rosaceae_2007.pdf.
  9. ↑ Beentje, H. (2010). The Kew Plant Glossary, an Illustrated Dictionary of Plant Terms. Kew, London: Kew publishing. ISBN 978-1-842-46422-9.
  10. ↑ Folta, Kevin M.; Gardiner, Susan E., gol. (2008). Genetics and Genomics of Rosaceae (arg. 1). New York: Springer. t. 2. ISBN 978-0-387-77490-9.
  11. ↑ TOXNET: CASRN: 29883-15-6
  12. ↑ Caratini, Roger
  13. ↑ Lawrence, G.H.M. 1960
  14. ↑ Schulze-Menz GK. (1964). "Rosaceae". In Melchior H (gol.). Engler's Syllabus der Pflanzenfamilien. II (arg. 12). Berlin: Gebrüder Borntraeger. tt. 209–218.
  15. ↑ Hutchinson J. (1964). The Genera of Flowering Plants. 1, Dicotyledons. Oxford: Clarendon Press. tt. 1–516.
  16. ↑ Kalkman C. (2004). "Rosaceae". In Kubitzki K (gol.). Flowering plants—Dicotyledons: Celastrales, Oxalidales, Rosales, Cornales, Ericales. The Families and Genera of Vascular Plants. 6 (arg. 1). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag. tt. 343–386. doi:10.1007/978-3-662-07257-8. ISBN 978-3-540-06512-8.
  17. ↑ "Diversification of almonds, peaches, plums and cherries—Molecular systematics and biogeographic history of Prunus (Rosaceae)". Mol Phylogenet Evol 76: 34–48. 2014. doi:10.1016/j.ympev.2014.02.024. PMID 24631854.
  18. ↑ Li HL1,2, Wang W1, Mortimer PE3,4, Li RQ1, Li DZ4,5, Hyde KD3,4,6, Xu JC3,4, Soltis DE7, Chen ZD1. (2015). "Large-scale phylogenetic analyses reveal multiple gains of actinorhizal nitrogen-fixing symbioses in angiosperms associated with climate change". Sci Rep 5: 14023. Bibcode 2015NatSR...514023L. doi:10.1038/srep14023. PMC 4650596. PMID 26354898. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=4650596.
  19. ↑ "Global versus Chinese perspectives on the phylogeny of the N-fixing clade". Journal of Systematics and Evolution 54 (4): 392–399. 2016. doi:10.1111/jse.12201.
  20. ↑ Sun Miao, Naeem Rehan, Su Jun-Xia, Cao Zhi-Yong, Burleigh J. Gordon, Soltis Pamela S., Soltis Douglas E., Chen Zhi-Duan (2016). "Phylogeny of the Rosidae: A dense taxon sampling analysis". Journal of Systematics and Evolution 54 (4): 363–391. doi:10.1111/jse.12211.
  21. ↑ 21.0 21.1 21.2 "Diversification of Rosaceae since the Late Cretaceous based on plastid phylogenomics". New Phytol 214 (3): 1355–1367. 2017. doi:10.1111/nph.14461. PMID 28186635.
  22. ↑ Potter D. (2003). "Molecular phylogenetic studies in Rosaceae". Plant Genome: Biodiversity and Evolution. 1, Part A: Phanerogams. Enfield, NH: Scientific Publications. tt. 319–351. ISBN 978-1-578-08238-4.
  23. ↑ "Evolution of Rosaceae fruit types based on nuclear phylogeny in the context of geological times and genome duplication". Mol Biol Evol 34 (2): 262–281. 2017. doi:10.1093/molbev/msw242. PMC 5400374. PMID 27856652. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5400374.
  24. ↑ "Systematic and evolutionary implications of rbcL sequence variation in Rosaceae". Am J Bot 81 (7): 890–903. 1994. doi:10.2307/2445770. JSTOR 2445770.
  25. ↑ Evans R. (1999). "Rosaceae Phylogeny: Origin of Subfamily Maloideae". Rosaceae Phylogeny and Evolution. Botany Department, University of Toronto. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2016-03-08. Cyrchwyd 7 July 2017.
  26. ↑ "Phylogenetic relationships in Rosaceae inferred from chloroplast matK and trnL–trnF nucleotide sequence data". Plant Syst Evol 231 (1–4): 77–89. 2002. doi:10.1007/s006060200012.
  27. ↑ "Past climate change and plant evolution in Western North America: A case study in Rosaceae". PLOS One 7 (12): e50358. 2012. Bibcode 2012PLoSO...750358T. doi:10.1371/journal.pone.0050358. PMC 3517582. PMID 23236369. http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3517582.
  28. ↑ Chen Z-D, Yan T, Lin L, Lu L-M, Li H-L, Sun M, Liu B, Chen M, Niu Y-T, Ye J-F, Cao Z-Y, Liu H-M, Wang X-M, Wang W, Zhang J-B, Meng Z, Cao W, Li J-H, Wu S-D, Zhao H-L, Liu Z-J, Du Z-Y, Wan Q-F, Guo J, Tan X-X, Su J-X, Zhang L-J, Yang L-L, Liao Y-Y, Li M-H, Zhang G-Q, Chung S-W, Zhang J, Xiang K-L, Li R-Q, Soltis DE, Soltis PS, Zhou S-L, Ran J-H, Wang X-Q, Jin X-H, Chen Y-S, Gao T-G, Li J-H, Zhang S-Z, Lu AM, China Phylogeny Consortium. (2016). "Tree of life for the genera of Chinese vascular plants". Journal of Systematics and Evolution 54 (4): 277–306. doi:10.1111/jse.12219.
  29. ↑ B.C. Bennett (undated).
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Rosaceae&oldid=12852057"