Llyfr Ancr Llanddewibrefi

Llawysgrif o'r 14g yw Llyfr Ancr Llanddewibrefi (weithiau Llyfr yr Ancr neu 'Goleg yr Iesu MS 119'). Mae'n dyddio i 1346, ac yn gasgliad o destunau ar bynciau crefyddol wedi'u cyfieithu o'r Lladin i'r Gymraeg. Ancr dienw, sef math o feudwy wedi'i leoli ger eglwys, a sgwennodd y llawysgrif.

Llyfr Ancr Llanddewibrefi

Enghraifft o dudalen o lawysgrif Ancr Llanddewibrefi
Enghraifft o'r canlynol	llawysgrif
Iaith	Cymraeg
Dyddiad cyhoeddi	1346
Cysylltir gyda	Gruffydd ap Llywelyn ap Phylip ap Trahaearn
Dechrau/Sefydlu	1346
Lleoliad	Coleg yr Iesu, Rhydychen

Mae'n cynnwys casgliad o destunau crefyddol wedi'u cyfieithu o'r Lladin i'r Gymraeg, ac yn eu plith yr Elucidarium, yn ogystal â Historia Lucidar, Ymborth yr Enaid, Breuddwyd Pawl (rhestr isod) a thestun Prester John Ystorya Gwlat Ieuan Vendigeit. Dywed y llawysgrifiwr, yn y llawysgrif, i'r gwaith gael ei gomisiynu gan Gruffydd ap Llywelyn ap Phylip ap Trahaearn o Gantref Mawr yn Sir Gaerfyrddin, ychydig i'r gogledd o Gydweli.

Rhoddwyd y llawysgrif i Goleg yr Iesu, Rhydychen yn y 18g, ac mae bellach yn cael ei chadw yn Llyfrgell Bodley, Prifysgol Rhydychen, gyda llawysgrifau Cymraeg eraill megis Llyfr Coch Hergest. Yn hydref 2021 cytunodd Coleg yr Iesu, Rhydychen i roi trwydded agored CC-BY-SA ar y delweddau o bob tudalen, ac fe'u huwchlwythwyd i Gomin Wicimedia.

Mae gan Lyfrgell Genedlaethol Cymru llawysgrif 17-18fed ganrif, sydd yn gopi hanesyddol o fersiwn Coleg yr Iesu.

• 
  Agoriad 'Ystoria Lucidar' yn y llawysgrif gwreiddiol
• 
  Testun Llyvyr Agkyr Llanddewivrevi' (Gol. J. Morris Jones a John Rhys; Gwasg Clarendon, Rhydychen; 1894). Mae agoriad y llawysgrif ar dudalen 37.
• 
  Agoriad 'Ystoria Lucidar' ar drawsgrifiad o'r llawysgrif gan Brosiect Rhyddiaith Gymraeg 1300-1425. Ysgol y Gymraeg, Prifysgol Caerdydd yn bennaf.

Y gwreiddiol (ch) a thrawsgrifiad Coleg y Brifysgol, Caerdydd (dde).
Trawsgrifiad bras:
Gweithret y llyuyr hỽnn a berthynn ar
dỽy bersson. nyt amgen. ar disgybyl yn
gouyn. ac ar yr athro yn attep. ar dis+
gybyl a dyỽat val hynn.

Rhannau

Ceir 16 adran:

• tud 5r :1 Ystoria Lucidar (Crefyddol)
• tud 69v :17 Marwolaeth Mair (Crefyddol)
• tud 78r :1 Ymborth yr Enaid (Crefyddol)
• tud 93r :1 Buchedd Dewi (Crefyddol)
• tud 104r :1 Buchedd Beuno (Crefyddol)
• tud 111r :1 Ystoria Adrian ac Ipotis (Crefyddol)
• tud 119r :12 Credo Athanasius (Crefyddol)
• tud 121r :6 Pa ddelw y dylai dyn gredu i Dduw (Crefyddol)
• tud 125r :16 Pwyll y Pader, Hu (Crefyddol)
• tud 128v :1 Rhinweddau Gwrando Offeren (Crefyddol)
• tud 129r :3 Breuddwyd Pawl (Crefyddol)
• tud 132v :4 Epistol y Sul (Crefyddol)
• tud 134r :12 Rhybudd Gabriel (Crefyddol)
• tud 134v :15 Efengyl Ieuan (Crefyddol)
• tud 136r :19 Y Drindod yn un Duw (Crefyddol)
• tud 137v :1 Gwlad Ieuan Fendigaid (Daearyddiaeth)

Ancr

Llun o 1881 gan Teodor Axentowicz (1859–1938) o ancr

Math o feudwy yw ancr a leolir mewn cell ger eglwys, ond nad yw'n cysylltu â'r byd mawr mewn unrhyw fodd. Math o hunan garcharor. Yn wahanol i feudwyon, roedd ancriaid yn mynd drwy defod grefyddol a oedd yn debyg iawn i ddefod angladdol, ac yn dilyn hynny byddent yn cael eu hystyried yn farw i'r byd, yn sant byw. Roedden nhw'n eithaf annibynnol o'r eglwys, gan nad oeddent yn ateb i unrhyw awdurdod eglwysig heblaw'r esgob.

Er fod sawl ancr ar gael heddiw, roeddent fwyaf poblogaidd, o ran nifer, yn y 13g.

Llyfryddiaeth

• Thomas Jones, 'The Book of the Anchorite of Llanddewi Brefi', Transactions and Archaeological Record, Cardiganshire Antiquarian Society, 12 (1937), 63–82
• Thomas Jones, 'The Book of the Anchorite of Llanddewi Brefi', Transactions and Archaeological Record, Cardiganshire Antiquarian Society, 12 (1937), 63–82
• Sarah Rowles, 'Yr Elucidarium: Iaith, strwythur, cynnwys ac arwyddocâd y cyfieithiadau Cymraeg', PhD dissertation, Prifysgol Aberystwyth, 2008.

Dolenni allanol

• Testun Archifwyd 2018-10-10 yn y Peiriant Wayback - dan hawlfraint
• Fersiwn digidol, Llyfrgell Bodley