Nansi Richards

Telynores Gymreig oedd Nansi Richards a adnabyddid hefyd fel Telynores Maldwyn (14 Mai 1888 – 24 Rhagfyr 1979). Ganwyd ar Fferm Penybont, Penybontfawr. Bu farw yn 1979, a chafodd ei chladdu, efo'i gŵr, Cecil Jones, yn eglwys Pennant Melangell. Dywedodd mai'r dylanwadau mwyaf arni hi oedd ei thad, teulu Abram Wood (sipsiwn a arhosodd ar eu fferm) a Tom Lloyd (Telynor Ceiriog) a ddysgodd Nansi i ganu'r delyn. Penodwyd hi'n delynores swyddogol i'r Tywysog Siarl.

Nansi Richards
Ganwyd	14 Mai 1888  Pen-y-bont-fawr
Bu farw	21 Rhagfyr 1979
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	telynor

Bu'n fuddugol yn yr Eisteddfod Genedlaethol dair gwaith yn olynol, y tro cyntaf yn Eisteddfod Genedlaethol Cymru Llangollen 1908.

Aeth i Goleg y Guildhall yn Llundain am flwyddyn cyn iddi adael i deithio'r neuaddau cerdd efo digrifwraig, 'Happy' Fanny Fields. Derbynnodd sawl gwahoddiad yn ddiweddarach i chwarae o flaen Teulu Brenhinol y Deyrnas Unedig. Bu'n gweithio ar ffilmiau Emlyn Williams The Last Days of Dolwyn a Fruitful Years. Yn ystod ei gyrfa, gweithiodd yn aml yn yr Unol Daleithiau: ym 1923 a eto yn Efrog Newydd ym 1973. Roedd hi'n gyfaill i William Kellogg, perchennog y cwmni sy'n cynhyrchu Creision ŷd, a honir mai hi awgrymodd wrtho ddefnyddio ceiliog ar y paced.

Yn ystod yr Ail Rhyfel Byd teithiodd hyd a lled gwledydd Prydain gydag ENSA i ddiddori'r milwyr a chymerodd ran mewn dros 2,000 o gyngherddau gyda Chôr Telyn Eryri o 1930 ymlaen. Perfformiodd droeon o flaen Teulu Brenhinol Lloegr a chafodd yr hawl gan George V i arddel y teitl "y Delynores Frenhinol", ond dewis peidio a wnaeth. Derbyniodd MBE ym 1973 am ei chyfraniad i gerddoriaeth Cymru. Ym 1977 cafodd radd Doethur er Anrhydedd mewn cerddoriaeth gan Brifysgol Cymru.

Cyhoeddwyd cyfrol o'i hatgofion,Cwpwrdd Nansi, ym 1973, a chyfrol arall ychydig wedyn. Ymhlith y bobl y dylanwadodd arnynt mae Gwyndaf a Dafydd Roberts (Ar Lôg).

Ysgoloriaeth Nansi Richards

Mae Ymddiriodolaeth Nansi Richards yn cynnig Ysgoloriaeth blynyddol i delynorion o dan 25 oed sy'n byw yng Nghymru neu â anwyd yng Nghymru. Mae Catrin Finch a Gwenan Gibbard ymhlith enillwyr yr ysgoloriaeth.

Recordiadau

Nansi Richards, Brenhines y Delyn

SAIN SCD 2383 (2003)

• Pwt ar y bys
• Morfa'r Frenhines
• Pant Corlan yr Wyn
• Pibddawns Gwŷr Wrecsam
• Morfa Rhuddlan
• Dŵr Glân
• Pen Rhaw
• Llydaw
• Mathafarn
• Ffidl Ffadl
• Cainc Dona
• Pibddawns Rhif Wyth
• Cwrw Melyn
• Fairy Dance – rîl Gwyddelig
• Melfyn
• Wyres Megan
• Moel yr Wyddfa
• Codiad yr Ehedydd
• Gwenynen Gwent
• Cainc Iona
• Gorhoffedd Gwŷr Harlech
• Cainc Ifan Ddall
• Llwyn Onn
• Rhyd Ddu
• Cainc William Nantgoch
• Caerhun
• Y Ferch o'r Sger
• Clychau Aberdyfi
• Cainc Dafydd Borffwyd
• Erddygan Caer Waun
• Sir Watkin's March
• Cader Idris
• Pibddawns Abertawe
• Napoleon Crossing the Alps
• Polca Saforella
• Polca Llewelyn Alaw
• Beibl Mam
• Castell Rhuthun
• Pibddawns y Sipsi
• Costa's Wedding
• Nes atat ti
• Bugeilio'r Gwenith Gwyn
• Y Gaeaf
• Pwt ar y bys

Folktrax FTX-351 (caset)

• Gorhoffedd Gwŷr Harlech (a sgwrs)
• The Roberts Breakdown (a sgwrs)
• Pibddawns y Sipsi (efo amrywiadau a sgwrs)
• Pibddawns y Sipsi (efo clocsio gan Hywel Wood)
• Pibddawns Gwŷr Wrecsam (a sgwrs am David Wood)
• Pibddawns Rhif Un (efo amrywiadau a sgwrs)
• Nos Galan
• Fairy Dance
• Moel Yr Wyddfa
• Ymdeith Napoleon / Y Tafarn yn y Dref
• Codiad yr Hedydd (efo amrywiadau)
• Pibddawns Rhif Wyth
• Llwyd Onn
• Pibddawns Rhif Dau (efo amrywiadau)
• Clychau Aberdyfi (efo amrywiadau)
• Pant Corlan yr Wyn (efo amrywiadau)
• Clêr Sisiliaidd (efo amrywiadau)
• Ymdeith y Frenhines
• Galliard(Trabaci)
• Bale
• Miniwet Cownt Sax (Parry) (efo amrywiadau)
• Aria (Parry)
• Ymdeith Rhuddlan
• Caer Waen
• Cainc Dafydd Broffwyd
• Castell Rhuthun
• Morfa'r Frenhines

Recordwyd a Golygwyd gan Peter Kennedy

Cyfeiriadau

Eginyn erthygl sydd uchod am Gymro neu Gymraes. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.