Pêl fas Cymreig

Pêl fas Cymreig
Enghraifft o'r canlynol	math o chwaraeon
Math	gêm bat a phêl

Gêm bat a phêl yw pêl fas Cymreig (neu bêl fas Prydeinig). Does neb a wyr i sicrwydd pryd y dechreuodd gael ei chwarae gan iddo ddatblygu o gyfuniad o gemau bat a phêl ers yr Oesoedd Canol. Serch hynny, gellir dyddio sefydlu pêl fas Cymreig ym 1892 pan cytunodd cyrff llywodraethol y gêm yng Nghymru ac yn Lloegr newid enw'r sport o rownderi i bêl fas. Sefydlwyd Undeb Pêl-fas Cymru yn 1892. Yn 2006 ffuriwyd Undeb Pêl-fas Menywod Cymru o'r UNPFC.

Hanes

Chwaraeir y gêm bellach mewn tri prif drefnlan - yn wir, dydy'r gêm braidd wedi symud o'r dinasoedd diwydiannol morwrol ers dros canrif. Y dinasoedd Cymreig lle chwaraeir y gêm bron yn escliwsif yw Caerdydd a Chasnewydd. Cyfyngir y gêm yn llwyr i Lerpwl yn Lloegr. Serch hynny, ceir gêm ryngwladol flynyddol rhwng Cymru a Lloegr. Mae nifer o'r timau yng Nghymru wedi ei lleoli a'i seilio o fewn tîm rygbi lleol, gyda'r gêm yn cynnig ymarfer corff, hwyl ac adloniant adeg yr Haf i aelodau'r clwb rygbi. Efallai fod y strwythur ehangach yma yn un rheswm dros llwyddiant cymharol y gêm yng Nghymru o'i chymharu â Lloegr.

Mae'r gêm wedi crebachu mewn poblogrwydd yn Lerpwl gyda chwta pedair tîm yn ei chwarae, tra fod y sefyllfa'n iachach yng Nghymru ac hyd yn oed tŵf mewn pêl fas merched. Gobeithwyd cael hwb pellach i'r gêm yng Nghymru gyda chefnogaeth y Cynulliad Cenedlaethol - bu'r cyn Aelod Cynulliad, John Thomas (Plaid Cymru) yn gefnogol iawn i'r gamp. Yn 2017 yn arwydd o gwymp yn y gêm, daeth y gynghrair i ben. Fe'i hatgyfodwyd yn 2021.^[1]

Bu i'r gamp fethu â chadw ei phoblogrwydd a chystadlu â gemau mwy cefnog ac uwch eu proffil eraill, megis criced. Cafwyd ymgyrch i roi hwb i'r gêm yn 2022. Trefnwyd i gyflwyno'r gêm i ysgolion ar draws De Ddwyrain Cymru gyda'r uchafbwynt o ŵyl chwaraeon lle daeth 400 o ddisgyblion ysgol ynghŷd i greu 27 tîm yn Ysgol Uwchradd Mair Dihalog (Mary Immaculate HS) yng Nghaerdydd. Yn 2022 cafwyd mwy o dimau'n cystadlu yn gêm y dynion, ac roedd hefyd cynghrair menywod.^[2]

Gwahaniaethau rhwng y gêm ym Mhrydain ac America

Mae'r gamp yn gwahaniaethu mewn nifer o ffyrdd o'r gêm bêl fas mwy adnabyddus.

Danfon y bêl - teflir y bêl o dan yr ysgwydd (under arm) - 'bowlio' fel y gelwir hi mewn criced.
Nifer y Chwaraewyr - ceir 11 chwraewr mewn tîm a ni chaniateir eilyddio.
Nifer y Pelawdau - caiff pob tîm 2 belawd. Gorffennir pelawd pan fydd pob un o'r 11 chwarewr unai wedi eu dal allan neu wedi eu hynysu ar fâs.
Bâs – polyn yw'r bâs nid clustog.
Bat – Mae gan y bat wyneb fflat i darro'r bêl.
System Sgorio - ceir pwynt am bob bâs bydd yn cyrraedd wedi iddo darro'r bêl ond nid yw'n ennill rhagor o bwyntiau wrth redeg o un bâs i'r llall wedi i chwaraewr arall darro'r bêl. Bydd rhediad llawn (home run) yn creu cyfanswm o bedair pwynt felly. Fel mewn criced, gwobrwyir pwyntiau cosb i'r gwrthwynebwyr am fowlio gwael di-gyfeiriad.

Er gwaetha'r tebygrwydd i criced, mae'r gêm yn debycach i bêl fas mewn steil a chwaraeir hi mewn deiamwnd tebyg iawn ond llai.

Gwisg - gwisga'r timau addasiad o git tim rygbi neu bêl-droed: crys, trowsus byrion a sannau hyd at y penglin gydag esgidiadu pêl-droed am eu traed. Fel nodwyd eisoes, mae nifer o'r timau yn estyniad haf o dim rygbi lleol e.e. Ystum Tâf (Llandaf North) yng Nghaerdydd.

Bwrdd Pêl fas Ryngwladol

Sefydlwyd y Bwrdd Pêl fas Ryngwladol yn 1927 a dyma ei chorff ryngwladol llywodraethol. Ei hunig aelodau yw Undeb Pêl fas Cymru a Chymdeithas Pêl fas Lloegr.

Poblogrwydd

Chwraeir y gêm yn neheudir Cymru yng Nghaerdydd a Chasnewydd ac ardal Lerpwl yn Lloegr.

Erbyn 2006 roedd poblogrwydd y gêm yn Lerpwl wedi cwympo i'r fath raddau mai dim ond 4 clwb sy'n weddill yn actif - All Saints, Anfield, Breckside and Townsend. Mae'r gêm yng Nghymru'n llawer cryfach a gwelwyd tŵf mewn poblogwyrr yn y gêm yn arbenig ymhlith merched.

Ceir gemau a chynghreiriau yn y ddwy wlad a gêm ryngwladol rhwng Cymru a Lloegr ers 1908. Gwyliodd torf o 16,000 y gêm ryngwladol rhwng y ddwy wlad ar erddi Castell Caerdydd yn 1948. Cynhaliwyd gemau rhynglwadol ar feysydd Parc yr Arfau yng Nghaerdydd a Goodison Park yn Lerpwl hyd yn oed. Cwympodd y niferoedd yn y gemau rhynglwadol a bellach ychydig dros mil sy'n mynychu'r gemau.

Cyfeirlyfr

John Arlott (gol.), The Oxford Companion to Sports and Games (Oxford University Press, 1975)

Dolenni allanol

(Saesneg) Undeb Pêl fas Merched Cymru Archifwyd 2007-07-05 yn y Peiriant Wayback
(Saesneg) BBC Southest Wales: Baseball
Golwg, 26 Gorffennaf 2007^{[dolen farw]}
‘Poor Man’s Cricket’: Baseball, Class and Community in South Wales, c. 1880-1950' gan Dr Martin Johnes

Cyfeiriadau

↑ "'It will keep our game alive' - the plan to save Welsh baseball". BBC Sport. 26 Gorffennaf 2022.
↑ "'It will keep our game alive' - the plan to save Welsh baseball". BBC Sport. 26 Gorffennaf 2022.

[1] "'It will keep our game alive' - the plan to save Welsh baseball". BBC Sport. 26 Gorffennaf 2022.

[2] "'It will keep our game alive' - the plan to save Welsh baseball". BBC Sport. 26 Gorffennaf 2022.

[1]

[2]