Prif Weinidog y Deyrnas Unedig

Prif Weinidog y Deyrnas Unedig
Enghraifft o'r canlynol	swydd gyhoeddus
Math	prif weinidog, Great Officer of State
Label brodorol	Prime Minister of the United Kingdom
Rhan o	Cabinet y Deyrnas Unedig
Dechrau/Sefydlu	4 Ebrill 1721
Deiliad presennol	Keir Starmer
Deiliaid a'u cyfnodau	Keir Starmer (5 Gorffennaf 2024),; Rishi Sunak (25 Hydref 2022 – 5 Gorffennaf 2024),; Liz Truss (6 Medi 2022 – 25 Hydref 2022),; Boris Johnson (24 Gorffennaf 2019 – 5 Medi 2022),; Theresa May (13 Gorffennaf 2016 – 24 Gorffennaf 2019),; David Cameron (11 Mai 2010 – 13 Gorffennaf 2016),; Gordon Brown (27 Mehefin 2007 – 11 Mai 2010),; Tony Blair (2 Mai 1997 – 27 Mehefin 2007),; John Major (28 Tachwedd 1990 – 2 Mai 1997),; Margaret Thatcher (4 Mai 1979 – 28 Tachwedd 1990),; James Callaghan (5 Ebrill 1976 – 4 Mai 1979),; Harold Wilson (4 Mawrth 1974 – 5 Ebrill 1976),; Edward Heath (19 Mehefin 1970 – 4 Mawrth 1974),; Harold Wilson (16 Hydref 1964 – 19 Mehefin 1970),; Alec Douglas-Home (19 Hydref 1963 – 16 Hydref 1964),; Harold Macmillan (10 Ionawr 1957 – 18 Hydref 1963),; Anthony Eden (6 Ebrill 1955 – 9 Ionawr 1957),; Winston Churchill (26 Hydref 1951 – 5 Ebrill 1955),; Clement Attlee (26 Gorffennaf 1945 – 26 Hydref 1951),; Winston Churchill (10 Mai 1940 – 26 Gorffennaf 1945),; Neville Chamberlain (28 Mai 1937 – 10 Mai 1940),; Stanley Baldwin (7 Mehefin 1935 – 28 Mai 1937),; James Ramsay MacDonald (5 Mehefin 1929 – 7 Mehefin 1935),; Stanley Baldwin (4 Tachwedd 1924 – 4 Mehefin 1929),; James Ramsay MacDonald (22 Ionawr 1924 – 4 Tachwedd 1924),; Stanley Baldwin (22 Mai 1923 – 22 Ionawr 1924),; Andrew Bonar Law (23 Hydref 1922 – 20 Mai 1923),; David Lloyd George (6 Rhagfyr 1916 – 19 Hydref 1922),; Herbert Henry Asquith (8 Ebrill 1908 – 5 Rhagfyr 1916),; Henry Campbell-Bannerman (5 Rhagfyr 1905 – 3 Ebrill 1908),; Arthur Balfour (12 Gorffennaf 1902 – 4 Rhagfyr 1905),; Robert Gascoyne-Cecil, 3ydd Ardalydd Caersallog (25 Mehefin 1895 – 11 Gorffennaf 1902),; Archibald Primrose (5 Mawrth 1894 – 22 Mehefin 1895),; William Ewart Gladstone (15 Awst 1892 – 2 Mawrth 1894),; Robert Gascoyne-Cecil, 3ydd Ardalydd Caersallog (11 Awst 1892 – 11 Awst 1892),; William Ewart Gladstone (1 Chwefror 1886 – 20 Gorffennaf 1886),; Robert Gascoyne-Cecil, 3ydd Ardalydd Caersallog (23 Mehefin 1885 – 28 Ionawr 1886),; William Ewart Gladstone (23 Ebrill 1880 – 9 Mehefin 1885),; Benjamin Disraeli (20 Chwefror 1874 – 21 Ebrill 1880),; William Ewart Gladstone (3 Rhagfyr 1868 – 17 Chwefror 1874),; Benjamin Disraeli (27 Chwefror 1868 – 1 Rhagfyr 1868),; Edward Smith-Stanley, 14eg Iarll Derby (28 Mehefin 1866 – 25 Chwefror 1868),; John Russell, Iarll Russell 1af (29 Hydref 1865 – 26 Mehefin 1866),; Henry Temple, 3ydd Is-iarll Palmerston (12 Mehefin 1859 – 8 Hydref 1865),; Edward Smith-Stanley, 14eg Iarll Derby (20 Chwefror 1858 – 11 Mehefin 1859),; Henry Temple, 3ydd Is-iarll Palmerston (6 Chwefror 1855 – 9 Chwefror 1858),; George Hamilton-Gordon, 4ydd Iarll Aberdeen (19 Rhagfyr 1852 – 30 Ionawr 1855),; Edward Smith-Stanley, 14eg Iarll Derby (23 Chwefror 1852 – 17 Rhagfyr 1852),; John Russell, Iarll Russell 1af (30 Mehefin 1846 – 21 Chwefror 1852),; Robert Peel (30 Awst 1841 – 29 Mehefin 1846),; William Lamb, Ail is-iarll Melbourne (18 Ebrill 1835 – 30 Awst 1841),; Robert Peel (10 Rhagfyr 1834 – 8 Ebrill 1835),; Arthur Wellesley, Dug 1af Wellington (17 Tachwedd 1834 – 9 Rhagfyr 1834),; William Lamb, Ail is-iarll Melbourne (16 Gorffennaf 1834 – 14 Tachwedd 1834),; Charles Grey, 2ail Iarll Grey (22 Tachwedd 1830 – 9 Gorffennaf 1834),; Arthur Wellesley, Dug 1af Wellington (22 Ionawr 1828 – 16 Tachwedd 1830),; Frederick John Robinson, Is-iarll Goderich 1af (31 Awst 1827 – 8 Ionawr 1828),; George Canning (12 Ebrill 1827 – 8 Awst 1827),; Robert Jenkinson (8 Mehefin 1812 – 9 Ebrill 1827),; Spencer Perceval (4 Hydref 1809 – 11 Mai 1812),; William Cavendish-Bentinck (31 Mawrth 1807 – 4 Hydref 1809),; William Wyndham Grenville (11 Chwefror 1806 – 25 Mawrth 1807),; William Pitt (10 Mai 1804 – 23 Ionawr 1806),; Henry Addington (17 Mawrth 1801 – 10 Mai 1804),; William Pitt (19 Rhagfyr 1783 – 14 Mawrth 1801),; William Cavendish-Bentinck (2 Ebrill 1783 – 18 Rhagfyr 1783),; William Petty, 2ail Iarll Shelburne (4 Gorffennaf 1782 – 26 Mawrth 1783),; Charles Watson-Wentworth (27 Mawrth 1782 – 1 Gorffennaf 1782),; Frederick North (28 Ionawr 1770 – 27 Mawrth 1782),; Augustus Fitzroy (14 Hydref 1768 – 28 Ionawr 1770),; William Pitt, Iarll Chatham 1af (30 Gorffennaf 1766 – 14 Hydref 1768),; Charles Watson-Wentworth (13 Gorffennaf 1765 – 30 Gorffennaf 1766),; George Grenville (16 Ebrill 1763 – 10 Gorffennaf 1765),; John Stuart, 3ydd Ardalydd Bute (26 Mai 1762 – 8 Ebrill 1763),; Thomas Pelham-Holles (29 Mehefin 1757 – 26 Mai 1762),; William Cavendish (16 Tachwedd 1756 – 29 Mehefin 1757),; Thomas Pelham-Holles (16 Mawrth 1754 – 11 Tachwedd 1756),; Henry Pelham (27 Awst 1743 (Julian) – 6 Mawrth 1754),; Robert Walpole (3 Ebrill 1721 (Julian) – 11 Chwefror 1742 (Julian));
Enw brodorol	Prime Minister of the United Kingdom
Gwladwriaeth	y Deyrnas Unedig
Gwefan	https://www.gov.uk/government/organisations/prime-ministers-office-10-downing-street
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Pennaeth Llywodraeth y Deyrnas Unedig yw Prif Weinidog y Deyrnas Unedig. Mae'n bennaeth Llywodraeth Ei Fawrhydi a Chabinet y Deyrnas Unedig. Y Prif Weinidog cyfredol yw Keir Starmer, a apwyntiwyd gan Frenin y DU. Cartref swyddogol y Prif weinidog yw 10 Stryd Downing, Llundain a'r cartref gwledig yw Chequers. Gyda Gweinidogion y Cabinet mae'n atebol i'r Llywodraeth, i Goron Lloegr, i'w blaid ei hun ac yn y pendraw i'w bobl.

Nid yw'r swydd hon wedi'i diffinio o fewn unrhyw gyfansoddiad na deddfwriaeth eithr drwy draddodiad yn unig, sy'n mynnu fod yn rhaid i'r frenhiniaeth benodi'r person mwyaf tebygol o hawlio ffydd aelodau'r Tŷ'r Cyffredin yn Brif Weinidog. Drwy draddodiad, mae'n penodi arweinydd y blaid a enillodd y fwyaf o seddi yn siambr San Steffan.

Ni chrewyd y swydd, felly; cafodd ei ffurfio'n araf dros dri chan mlynedd a hynny mewn modd penchwiban. Mae gwreiddiau'r swydd i'w canfod mewn newidiadau cyffrous yn y cyfansoddiad rhwng 1688 a 1720 a'r modd y symudodd y pwer o ddwylo'r frenhiniaeth i ddwylo'r Llywodraeth. Gwnaed hyn, yng ngwledydd Prydain, nid drwy chwyldro a chwalu'r frenhiniaeth eithr drwy iddi hi neu ef lywodraethu drwy'r Prif Weinidog. Mae'r frenhiniaeth, felly, wedi parhau'n bennaeth ar y Llywodraeth, ond mewn enw a seremoni'n unig.

Erbyn y 1830au, roedd y system llywodraethol yn San Steffan wedi deor o'i blisg; roedd y Prif weinidog yn primus inter pares, neu'n gydradd, o fewn y Cabinet ac yn bennaeth ar y Llywodraeth. Esblygodd y swydd law yn llaw ag esblygiad y pleidiau gwleidyddol a datblygiad y cyfryngau torfol megis teledu, radio, papurau, ffotograffiaeth a'r rhyngrwyd.

Cyn 1902 deuai'r Prif Weinidog weithiau o Dŷ'r Arglwyddi ond wrth i bwer yr Arglwyddi wanychu yn ystod y 19g cryfhaodd y traddodiad iddo eistedd yn Nhŷ'r Cyffredin. Cadarnhawyd hyn gan Ddeddf 1911 a roddodd fwy o rym i Dŷ'r Arglwyddi ar dael Tŷ'r Arglwyddi.^[5] Oherwydd yr holl bwer unbeniaethol hwn ofna rhai fod trefn "Arlywyddol" Unol daleithiau'r America wedi ei gyrraedd.

Gan nad yw'r swydd wedi'i chreu'n swyddogol, ni ellir datgan unwaith-ac-am-byth pwy oedd yn y swydd yn gyntaf. Eithr, yn answyddogol, gellir nodi Robert Walpole a ddaeth i swydd "Yr Arglwydd Cyntaf i'r Trysorlys" ym 1721.

Gweler hefyd

Cyfeiriadau

↑ "Keir Starmer's first speech as Prime Minister: 5 July 2024" (yn Saesneg). 5 Gorffennaf 2024. Cyrchwyd 6 Gorffennaf 2024.
↑ https://www.nytimes.com/live/2022/10/25/world/uk-prime-minister-rishi-sunak.
↑ https://www.theguardian.com/politics/live/2022/oct/24/uk-politics-live-rishi-sunak-penny-mordaunt-boris-johnson-withdrawal-nominations-deadline-tory-leadership-contest-race.
↑ ^4.00 ^4.01 ^4.02 ^4.03 ^4.04 ^4.05 ^4.06 ^4.07 ^4.08 ^4.09 ^4.10 ^4.11 ^4.12 ^4.13 ^4.14 ^4.15 ^4.16 ^4.17 ^4.18 ^4.19 ^4.20 ^4.21 ^4.22 ^4.23 ^4.24 ^4.25 ^4.26 ^4.27 ^4.28 ^4.29 ^4.30 ^4.31 ^4.32 ^4.33 ^4.34 ^4.35 ^4.36 ^4.37 ^4.38 ^4.39 ^4.40 ^4.41 ^4.42 ^4.43 ^4.44 ^4.45 ^4.46 ^4.47 ^4.48 ^4.49 ^4.50 ^4.51 ^4.52 ^4.53 ^4.54 ^4.55 ^4.56 ^4.57 ^4.58 ^4.59 ^4.60 ^4.61 ^4.62 ^4.63 ^4.64 ^4.65 ^4.66 ^4.67 ^4.68 ^4.69 ^4.70 ^4.71 ^4.72 ^4.73 "Past Prime Ministers - GOV.UK". Cyrchwyd 26 Ionawr 2024.
↑ legistlation.gov.uk; adalwyd 6 Hydref 2013

Dolenni allanol

(Saesneg) Gwefan swyddogol swydd y Brif Weinidog

[wikidata-e50744ab13da220fdde683648128e0378c181393-v7-1] "Keir Starmer's first speech as Prime Minister: 5 July 2024" (yn Saesneg). 5 Gorffennaf 2024. Cyrchwyd 6 Gorffennaf 2024.

[wikidata-063dea251aaefc171d8e2f51b6d9bc4c48e74e06-v7-2] ttps://www.nytimes.com/live/2022/10/25/world/uk-prime-minister-rishi-sunak.

[wikidata-df5f6e9403315d87368e6e2b86477d59d45d4a61-v7-3] ttps://www.theguardian.com/politics/live/2022/oct/24/uk-politics-live-rishi-sunak-penny-mordaunt-boris-johnson-withdrawal-nominations-deadline-tory-leadership-contest-race.

[wikidata-d0f6b0eb0b834b6c1c4a3e3e391c76a0997f09d0-v7-4] 4.00 ^4.01 ^4.02 ^4.03 ^4.04 ^4.05 ^4.06 ^4.07 ^4.08 ^4.09 ^4.10 ^4.11 ^4.12 ^4.13 ^4.14 ^4.15 ^4.16 ^4.17 ^4.18 ^4.19 ^4.20 ^4.21 ^4.22 ^4.23 ^4.24 ^4.25 ^4.26 ^4.27 ^4.28 ^4.29 ^4.30 ^4.31 ^4.32 ^4.33 ^4.34 ^4.35 ^4.36 ^4.37 ^4.38 ^4.39 ^4.40 ^4.41 ^4.42 ^4.43 ^4.44 ^4.45 ^4.46 ^4.47 ^4.48 ^4.49 ^4.50 ^4.51 ^4.52 ^4.53 ^4.54 ^4.55 ^4.56 ^4.57 ^4.58 ^4.59 ^4.60 ^4.61 ^4.62 ^4.63 ^4.64 ^4.65 ^4.66 ^4.67 ^4.68 ^4.69 ^4.70 ^4.71 ^4.72 ^4.73 "Past Prime Ministers - GOV.UK". Cyrchwyd 26 Ionawr 2024.

[5] stlation.gov.uk; adalwyd 6 Hydref 2013

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]