Mae adfeilion Priordy Ewenni yn gorwedd ger pentref Ewenni, Bro Morgannwg, Cymru.

Priordy Ewenni
Mathpriordy, safle eglwysig amddiffynedig Edit this on Wikidata
Sefydlwyd
  • 12 g Edit this on Wikidata
Daearyddiaeth
SirBro Morgannwg
GwladBaner Cymru Cymru
Cyfesurynnau51.488464°N 3.568689°W Edit this on Wikidata
Rheolir ganCadw Edit this on Wikidata
Map
PerchnogaethCadw Edit this on Wikidata
Statws treftadaethheneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru Edit this on Wikidata
Manylion
Dynodwr CadwGM190 Edit this on Wikidata

Mae tystiolaeth a geir o'r meini cofeb cyn-Normanaidd sydd i'w gweld yno heddiw yn awgrymu'n gryf fod sefydliad eglwysig Cymreig yn bodoli ar y safle cyn i'r Normaniaid gyrraedd Cymru. Un o'r Normaniaid hynny oedd William de Londres, arglwydd Castell Ogwr. Rhoddodd eglwys Sant Fihangel, a oedd yn sefyll ar y safle, i Abaty Caerloyw.

Yn 1141 codwyd priordy Benedictaidd yno gyda phrior a deuddeg mynach. Graddol fu ei dyfiant. Mae Gerallt Gymro yn cyfeirio ato fel "cell fechan" ar ei daith yn 1188, ar ei ffordd o Landaf i Abaty Margam. Yn 1291 ei werth oedd £56 yn unig. Pan farwodd allan teulu de Londres, unig noddwyr y priordy, yn y 14g suddodd y priordy mewn tlodi.

Erbyn iddo gael ei diddymu yn 1535 dim ond £59 oedd ei werth. Daeth yn eiddo i Edward Carne, uchelwr lleol a arosodd yn dryw i'r Eglwys Gatholig ac a fyddai yn ddiweddarach yn mynd i Rufain ar ran Mari Tudur i gyflwyno i'r Pab ymostyngiad ei theyrnas.

 
Croesfa Priordy Ewenni, dyfrlliw (tua 1797) gan J.M.W. Turner

Yr adeilad

golygu

Ychwanegwyd adeiladau'r priordy i'r eglwys a fodolai eisoes. Codwyd mur amddiffynnol o gwmpas y safle, a oedd braidd yn bell o gysgod amddiffynnol Castell Ogwr.

Tua'r flwyddyn 1800 datgymalwyd rhannau sylweddol o'r adeiladau preswyliol a dim ond y rhannau cysylltiedig â'r eglwys ei hun sydd ar y safle heddiw.

Cadwraeth

golygu

Mae'r hen eglwys a gweddillion y priordy gerllaw bellach yng ngofal Cadw ac ar agor i'r cyhoedd.

Llyfryddiaeth

golygu
  • Rod Cooper, Abbeys and Priories of Wales (Caerdydd, 1995)