Richard Griffiths (arloeswr)

arloesydd glofeydd

Un o arloeswyr y diwydiant glo yn ardal Cwm Rhondda oedd y Dr Richard Griffiths (13 Ionawr 1756 - 1826).

Richard Griffiths
Ganwyd13 Ionawr 1756 Edit this on Wikidata
Llanwynno Edit this on Wikidata
Bu farw1826 Edit this on Wikidata
Llanwynno Edit this on Wikidata
DinasyddiaethBaner Cymru Cymru
Galwedigaethmeddyg, dyfeisiwr Edit this on Wikidata

Mab oedd Richard Griffiths i William ac Elizabeth Griffiths o'r Gellifendigaid ym mhlwyf Llanwonno, ger Pontypridd. Bu'n feddyg yng Nghaerdydd lle daeth i adnabod aelodau o deulu Crawshay, Homfray a Guest. Yn 1794 cyhuddwyd ef gan Samuel Homfray o dwyllo wrth chware cardiau mewn noson lawen yng Nghaerdydd ond fe'i cafwyd yn ddieuog yn Sesiwn Henffordd.

Roedd ei deulu yn bur gyfoethog ac yn perchen eiddo o gylch Pontypridd, sef Gellifendigaid, Glyn Coch, y Gelliwastad, Tyfica a'r Gelliwion, a daeth y tiroedd hyn yn bwysig ym menterau busnes Richard Griffiths yn nes ymlaen. Yn 1790, agorodd y pwll glo cyntaf oll yng Nghwm Rhondda ; cymaint oedd ei lwyddiant fel y gwnaed tramffordd dair milltir oddi yno i Bontypridd. Yn 1800, cododd bont dros afon Taf, sef "Pont y Doctor" - ac yn yr un flwyddyn dechreuodd ar gamlas i gyfarfod â Chamlas Forgannwg. Yn 1808 cafodd brydles 99 mlynedd at y mwyn dan dir ystad Evan Morgan o'r Hafod Fawr, a chynyddodd ei fusnes yn sylweddol.

Bu'r Dr Griffiths yn adnabyddus am ei waith elusennol hefyd. Cyfranodd i lawer achos da yn ardal Pontypridd, yn cynnwys rhoi tiroedd yn rhad at godi ysgolion, addoldai ac adeiladau cyhoeddus.

Bu farw yn y flwyddyn 1826, yn 70 oed, a chladdwyd ef yn eglwys blwyf Llanwonno.

Ffynhonnell

golygu

John James Evans, Cymry Enwog y Ddeunawfed Ganrif (Gwasg Aberystwyth, 1937), tt. 187-198.