Saor Raidió Chonamara
Gorsaf radio ton-leidr (di-drwydded) Gwyddeleg oedd Saor Raidió Chonamara ("Radio Conamara Rydd", noder bod 'Conamara' yn y Wyddeleg wedi ei threiglo i 'Chonamara') a ffurfiwyd allan o rwystredigaeth oherwydd diffyg cyfryngau Gwyddeleg. Sefydlwyd y radio fel protest gan y mudiad hawliau sifil iaith Wyddeleg Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta (mudiad tebyg i Gymdeithas yr Iaith Gymraeg yng Nghymru.[1] Dechreuodd yr orsaf ddarlledu ar ddydd Sadwrn y Pasg, 28 Mawrth 1970, gan gael rhywfaint o sylw yn y wasg yn ddiweddarach (a gafodd sylw yn yr Irish Independent unwaith ac yn y wasg ranbarthol). Roedd y trosglwyddiadau hyn yn y Gaeltacht yn anghyfreithlon (roedd y monopoli ar RTÉ ar y pryd). Bu llwyddiant yr orsaf yn gymorth i orfodi Llywodraeth Iwerddon i sefydlu RTÉ Raidió na Gaeltachta dwy flynedd wedyn, gan ddarlledu o Casla ar Sul y Pasg 1972.[2][3]
| Deunydd | Radio  |
|---|---|
| Iaith | Gwyddeleg |
| Dechrau/Sefydlu | 1970 |
.jpg)
Hanes
golyguCefndir
golyguDaeth mudiad Hawliau Sifil Connemara i'r amlwg yn y 1960au. Cynhaliwyd y darllediad gan Gluaiseacht Chearta Sibhialta na Gaeltachta. ‘Gorsaf radio i siaradwyr Gwyddeleg drwy’r wlad yn y Gaeltacht’, a oedd yn un o amcanion y Mudiad, pan gafodd ei sefydlu ym mis Mawrth 1969.[4]
Anwybyddodd yr awdurdodau eu gofynion bryd hynny. Derbyniodd yr ymgeisydd Hawliau Sifil yn etholiad 1969 fil a hanner o bleidleisiau dewis cyntaf, cyflawniad gwirioneddol mewn mudiad nad oedd ond ychydig fisoedd i'w wneud.[5][6]
Ym 1970, clywodd Seosamh Ó Cuaig radio môr-leidr wedi'i leoli yn Derry yn darlledu - Radio Free Derry.[7] Ysgrifennodd erthygl ar y papur newydd Inniu ("Heddiw") ac un arall ar y Connacht Champion yn dweud y dylid rhoi radio o'r fath ar yr awyr yn Conamara. Cadwodd yr orsaf lefel benodol o gyfrinachedd gyda'r trosglwyddydd a'r stiwdio a gludwyd gan Honda 50 ar adegau i gadw'n glir o'r gyfraith.
Ysgrifennodd Máirtín Ó Cadhain yn yr Irish Times (27 Chwefror 1970), "Os na fydd y Llywodraeth yn sefydlu radio cyfreithlon efallai y bydd radio anghyfreithlon."
Gweithrediadau
golyguOherwydd y cysylltiad rhwng Gwrthryfel y Pasg a Ros Muc, penderfynwyd y byddai'r 'radio anghyfreithlon' yn cael ei ddarlledu o Rosmuc yn ystod y Pasg.
Ym mis Mawrth 1970, rhentodd yr ymgyrchwyr Gluaiseacht Chearta Sibhialta garafán a'i thynnu'n ôl cyn belled â Thŷ Piarais Uí Ghaora, lle'r oedd yn gysylltiedig â'r system drydan. Cyn bo hir ar ôl hynny roedd Radio Conamara Rydd ar yr awyr.
Canlyniadau
golyguNid oedd pawb yn hapus pan ddechreuodd SRC ddarlledu. Ychydig o werth a wnaeth The Connacht Champion o stori'r Radio; "Y Radio na ellid ei glywed."
Anfonodd Seosamh Ó Tuairisg a Micheál Ó hÉalaithe gais ffurfiol at y Gweinidog Post a Thelegraffau, P.J. Lalor, yn gofyn am drwydded darlledu radio ar gyfer Raidió Conamara, ar ran Mudiad Hawliau Sifil y Gaeltacht. Ond ni chafwyd ymateb i'r cais.[4] Ond roedd Hawliau Sifil yn gwthio drws agored pan oedd galw am orsaf radio i'r Gaeltacht. Roedd George Colley, Gweinidog y Gaeltacht ar y pryd, yn fodlon cefnogi’r galw’n gyhoeddus ac roedd RTÉ hefyd yn agored i’r syniad.[4]
Yn ddiweddarach, ildiodd llywodraeth Fianna Fáil o’r diwedd i’w gofynion a dechreuodd RTÉ Raidió na Gaeltachta ddarlledu o Casla ar Sul y Pasg, 1972.
Dolenni allanol
golyguCyfeiriadau
golygu- ↑ Ó Glaisne, Risteard (1982). Raidio na Gaeltachta. Clódóirí Lurgan.
- ↑ Jerry White (2009-11-17). "The Radio Eye: Cinema in the North Atlantic, 1958-1988" (yn Saesneg). Wilfrid Laurier Univ. Press.
- ↑ Risteárd Ó Glaisne (1982). "Raidió na Gaeltachta". www.goodreads.com. Clódóirí Lurgan. Cyrchwyd 2021-03-28.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 Donncha Ó hÉallaithe. "Saor-raidió Chonamara- Seachtain na Cásca 1970". The Irish Times (yn Saesneg). Cyrchwyd 2021-03-28.
- ↑ "Tuairisceoir an Dúin". Tuairisceoir an Dúin (yn Gwyddeleg). Cyrchwyd 2021-03-28.
- ↑ Donncha Ó hÉallaithe (2019). "TOGHCHÁN AGUS TAIRNÍ…". Comhar. tt. 5–9. ISSN 0010-2369.
- ↑ Seosamh Ó Cuaig. "50 bliain ó shin chuireamar Saor-Raidió Chonamara ar an aer i gcarbhán i Ros Muc". Tuairisc.ie (yn Gwyddeleg). Cyrchwyd 2021-03-28.
