Seiclon
Mewn meteoroleg, màs aer ar raddfa fawr sy'n cylchdroi o amgylch canol cryf o wasgedd atmosfferig isel yw seiclon neu cylchwynt.[1][2] Nodweddir seiclonau gan wyntoedd cynyddol sy'n troi o amgylch parth o wasgedd isel.[3][4] Y systemau mwyaf o bwysedd isel yw fortecsau pegynol a seiclonau all-drofannol o'r raddfa fwyaf (y raddfa synoptig).
Bathwyd y gair 'seiclon' gan [./https://en.wikipedia.org/wiki/Henry_Piddington Henry Piddington] a gyhoeddodd 40 o bapurau yn The Journal of the Asiatic Society rhwng 1836 a 1855 a oedd yn trafod [./https://en.wikipedia.org/wiki/Tropical_storms stormydd trofannol]. Gwelai debygrwydd rhwng y system dywydd a thorch neidr. Cyhoeddodd ei brif waith Laws of the Storms yn 1842.[5]
Mae seiclonau craidd cynnes fel seiclonau trofannol a seiclonau is-drofannol hefyd o fewn y raddfa synoptig.[6] Mae mesoseiclonau, trowyntoedd a chythreuliaid llwch yn perthyn i raddfa ganol llai.[7] Gall seiclonau lefel uwch fodoli heb bresenoldeb wyneb isel, a gallant ddod o waelod y cafn troposfferig uchaf trofannol yn ystod misoedd yr haf yn Hemisffer y Gogledd. Gwelwyd seiclonau hefyd ar blanedau eraill, fel Mawrth a Neifion .[8][9] Seiclogenesis yw'r broses o ffurfio a dwysáu seiclonau.[10] Mae seiclonau all-drofannol yn dechrau fel tonnau mewn ardaloedd mawr lle ceir gwahaniaeth tymheredd lledred-canol a elwir yn barthau baroclinig. Mae'r parthau hyn yn crebachu ac yn ffurfio ffryntiau tywydd wrth i'r cylchrediad seiclonig gau a dwysáu. Yn hwyrach yn eu cylch bywyd, mae seiclonau yn allwthio wrth i fasau aer oer danseilio'r aer cynhesach a dod yn systemau craidd oer. Mae trac seiclon yn cael ei arwain yn ystod ei gylchred bywyd o 2 i 6 diwrnod trwy lif llywio'r jetlifau is-drofannol.
Mae ffryntiau tywydd yn marcio'r ffin rhwng dau fas aer o wahanol dymheredd, lleithder, a dwyseddau, ac maent yn gysylltiedig â'r ffenomenau meteorolegol mwyaf amlwg. Mae ffryntiau oer cryf fel arfer yn cynnwys bandiau cul o stormydd mellt a tharanau a thywydd garw, ac efallai y byddant weithiau'n cael eu gwthio gan linellau sgwrio neu linellau sych. Mae ffryntiau o'r fath yn ffurfio i'r gorllewin o ganolbwynt y cylchrediad ac yn gyffredinol yn symud o'r gorllewin i'r dwyrain; mae ffryntiau cynnes yn ffurfio i'r dwyrain o ganolbwynt y seiclon ac fel arfer ceir dyodiad a niwl stratif. Mae ffryntiau cynnes yn symud tua'r pegynau o flaen y llwybr seiclon. Mae ffryntiau achludol yn ffurfio'n hwyr yng nghylchred bywyd seiclon ger canol y seiclon ac yn aml yn lapio o amgylch canolbwynt y storm.
Mae seiclogenesis trofannol yn disgrifio'r broses o ddatblygiad seiclonau trofannol. Mae seiclonau trofannol yn ffurfio oherwydd gwres cudd sy'n cael ei yrru gan weithgaredd stormydd sylweddol, ac mae iddynt graidd cynnes.[11] Gall seiclonau drosglwyddo rhwng cyfnodau all-drofannol, is-drofannol, a throfannol. Mae mesoseiclonau yn ffurfio seiclonau craidd cynnes dros dir, a gallant arwain at ffurfio trowynt. Gall colofnau dŵr hefyd ffurfio o mesoseiclonau, ond yn amlach na pheidio, maent yn datblygu o amgylcheddau o ansefydlogrwydd uchel a gwynt hollt (Saeseg: wind shear) fertigol isel.[12] Ym Môr yr Iwerydd a chefnforoedd y Môr Tawel yn y gogledd-ddwyrain, cyfeirir at seiclon trofannol yn gyffredinol fel 'hurricane' (corwynt), fe'i gelwir yn 'seiclon' yn y môr Indiaidd a de'r Môr Tawel, ac fe'i gelwir yn 'teiffŵn' y Môr Tawel gogledd-orllewinol yn dephoon.[13] Nid yw'r cynnydd yn ansefydlogrwydd yn y fortecsau yn bob amser yn bresennol. Er enghraifft, gall maint, dwysedd, darfudiad lleithder, anweddiad arwyneb, lefel y tymheredd posibl ar bob uchder posibl effeithio ar esblygiad aflinol vortecs.[14][15]
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Glossary of Meteorology (June 2000). "Cyclonic circulation". American Meteorological Society. Cyrchwyd 2008-09-17.
- ↑ Glossary of Meteorology (June 2000). "Cyclone". American Meteorological Society. Cyrchwyd 2008-09-17.
- ↑ BBC Weather Glossary (July 2006). "Cyclone". British Broadcasting Corporation. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2006-08-29. Cyrchwyd 2006-10-24.
- ↑ "UCAR Glossary — Cyclone". University Corporation for Atmospheric Research]. Cyrchwyd 2006-10-24.
- ↑ "Modern Meteorology". Indian Meteorological Department. Cyrchwyd 2011-11-18.[dolen farw]
- ↑ Canolfan Corwynt Genedlaethol (2012). Rhestr termau NHC. Wedi'i adfer ar 2012-08-13.
- ↑ I. Orlanski (1975). "A rational subdivision of scales for atmospheric processes". Bulletin of the American Meteorological Society 56 (5): 527–530. Bibcode 1975BAMS...56..527.. doi:10.1175/1520-0477-56.5.527.
- ↑ David Brand (1999-05-19). "Colossal cyclone swirling near Martian north pole is observed by Cornell-led team on Hubble telescope". Cornell University. Archifwyd o'r gwreiddiol ar June 13, 2007. Cyrchwyd 2008-06-15. Unknown parameter
|deadurl=ignored (help) - ↑ Samantha Harvey (2006-10-02). "Historic Hurricanes". NASA. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2008-04-15. Cyrchwyd 2008-06-14. Unknown parameter
|deadurl=ignored (help) - ↑ Nina A. Zaitseva (2006). "Cyclogenesis". National Snow and Ice Data Center. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2006-08-30. Cyrchwyd 2006-12-04. Unknown parameter
|deadurl=ignored (help) - ↑ Stan Goldenberg (2004-08-13). "Frequently Asked Questions: What is an extra-tropical cyclone?". Atlantic Oceanographic and Meteorological Laboratory, Hurricane Research Division. Cyrchwyd 2007-03-23.
- ↑ Crynodeb Allweddol Gorllewin y Gwasanaeth Tywydd o fathau o ddyfroedd dŵr
- ↑ "Frequently asked questions". Hurricane Research Division.
- ↑ Rostami, Masoud; Zeitlin, Vladimir (2017). "Influence of condensation and latent heat release upon barotropic and baroclinic instabilities of vortices in a rotating shallow water f-plane model". Geophysical and Astrophysical Fluid Dynamics 111 (1): 1–31. Bibcode 2017GApFD.111....1R. doi:10.1080/03091929.2016.1269897.
- ↑ Rostami, Masoud; Zeitlin, Vladimir (2018). "An improved moist-convective rotating shallow-water model and its application to instabilities of hurricane-like vortices". Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society 144 (714): 1450. Bibcode 2018QJRMS.144.1450R. doi:10.1002/qj.3292. (yn Saesneg)