Gwynt

Nwyon yn symud drwy'r atmosffer ydy gwynt, a hynny ar raddfa anferthol. Mae meteorolegwyr yn diffinio gwynt fel aer sy'n symud yn llorweddol a gelwir symudiad aer fertigol yn gerrynt. Ceir hefyd wynt solar, sef symudiad gronynnau wedi'u gwefru sy'n dod allan o haul. Gellir astudio yr hyn sy'n achosi gwyntoedd yn ogystal â mesur eu cyfeiriad, eu cryfder ayb. Gelwir chwa fechan o wynt yn 'awel' a gall gwyntoedd uchel mewn trowyntoedd godi i hyd at 200 mya sy'n ddigon i ddifa adeiladau cyfan.

Mae gwyntoedd y byd wedi cael effaith ar ddatblygiad dyn a'i symudiad, a'i ymlediad dros wyneb y Ddaear. Mae gallu dyn i deithio ers milenia wedi dibynnu ar y gwynt i lenwi hwyliau cychod a llongau hwylio gan ei yrru i ynysoedd a chyfandiroedd newydd. Yn y ddau gan mlynedd diwethaf, harnesodd y gwyddonydd y gwynt gan ei ddefnyddio fel ffynhonnell trydan a phwer i wneud gwaith mecanyddol.

Achos gwynt

Achosir gwynt gan wahanol wasgeddau aer mewn ardaloedd gwahanol. Achosir hyn gan amrywiad yng nghryfder pelydredd'r haul dros wahanol ardaloedd oherwydd ffactorau fel gorchudd cwmwl, lleithder aer, agwedd a lledred. Y ddau brif achos o gylchdro atmosfferig ar raddfa fawr ydyw'r gwahaniaeth enfawr yn nhymeredd y cyhydedd a'r pegynau ynghyd â chylchdro'r blaned (yr effaith Coriolis). Mae gwyntoedd lleol ar yr arfordir yn diffinio'r gwynt lleol, a gall ffurfwedd mynyddoedd a dyffrynoedd hefyd ddifinio'r patrwm lleol.

Dywediadau Cymraeg

gwynt adwyth - rhyw haint ar y ffordd (1822)^[1]
gwynt i'r bôn braich - rhoi nerth i berson i wneud ei waith
gwynt y bwch - arogl ofnadwy / ogla cas bwch gafr; neu'n ffigyrol 'clywed gwynt y bwch' - I smell a rat!
gwynt byr - heb lawer o anadl
gwynt carthen - yr awel a geir o ysgwyd blanced. Yn ffigyrol / negyddol am berson sy'n siarad yn neis-neis
gwynt i'r gesail - gwynt i'r bôn braich (Dyfed)
gwynt cilddor - draught, hy gwynt pan fo drws yn gil agored, neu fwlch sy'n caniatau i wynt ddod mewn i'r t
gwynt coch Amwythig - gwynt o'r Dwyrain (Sir Drefaldwyn)
gwynt y creigiau - gwynt o'r gogledd-orllewin (o gyfeiriad yr Wyddfa), gwynt oer; (Sir Drefaldwyn)
gwynt croes - yn ffigyrol: treialon bywyd yn profi person
gwynt y cythral - gwynt croes (13g)
gwynt y de - 14g (Dafydd ap Gwilym)
gwynt y dwyrain - 1588
gwynt ffalm (ffalwn) - gwynt o'r gorllewin (15g)
gwynt ffroen yr ych - gwynt y dwyrain - ar lafar gan borthmyn y de
gwynt (y) gogledd - 13g
gwynt (y) gorllewin - 13g
gwynt hedeg - gwynt sy'n hedfan (1798)
gwynt masnachol neu wyntoedd trafnidiol - trade winds (1833)
gwynt o’r môr: sea-breeze
gwynt Senghennydd - gwynt o'r dwyrain
gwynt teg ar ôl person - twll ei din (good riddance)
gwynt traed y meirw - gwynt y dwyrain (mae hyn yn cyfeirio at yr arferiad o gladdupobl gyda'u traed yn wynebu'r dwyrain)
a'i wynt yn ei ddwrn / a’i wynt yn ei wddf / allan o wynt - allan o wynt ar ôl rhedeg (Twm o'r Nant 1808)
codi'n wynt - y gwynt yn cryfhau
dan ei wynt / dan ei gwynt - yn dawel neu'n sibrwd
yn y gwynt - ar y gweill; 'mae rhyw newid yn y gwynt...' (Ellis Wynne; 1703)
byw ar y gwynt - heb lawer o fwyd
mynd a'r gwynt o hwyliau rhywun - bod yn negyddol / sarhaus o berson

Gweler hefyd

Melin wynt
Tyrbin gwynt
Fferm wynt
Gwynt y Môr - melinau gwynt ar arfordir gogleddol Cymru
Egni gwynt
Torri gwynt
Trowynt - tornado
Cwch gwynt - inflatable

Cyfeiriadau

↑ Geiriadur Prifysgol Cymru Arlein (GPC); adalwyd 12 Ionawr 2016

[1] Geiriadur Prifysgol Cymru Arlein (GPC); adalwyd 12 Ionawr 2016

[1]