Semolina
Semolina yw'r enw a roddir ar wenith caled wedi'i falu'n fras a ddefnyddir yn bennaf wrth wneud pasta[1] a phwdinau melys. Defnyddir y term "semolina" hefyd i ddynodi melinau bras o fathau eraill o wenith, ac weithiau grawn eraill (fel reis neu indrawn) hefyd.
 | |
| Enghraifft o'r canlynol | cynhwysyn bwyd  |
|---|---|
| Math | groat, flour-based food, blawd |
| Rhan o | Basbousa |
| Yn cynnwys | Gwenith |
| Cynnyrch | Gwenith barfog |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
Etymoleg
golyguDaw Semolina o'r gair Eidaleg semolino,[2] 1790–1800; newid "semolino" Eidalaidd, sy'n cyfateb i semol(a) "rhuchion/eisin sil" (Lladin: simila, llyth. 'blawd') + -ino sy'nôl-ddodiad bachol. Mae o darddiad Semitig; "S-m-d" gwraidd Hebraeg "i falu'n groats" (cf. {{}} samīd)..[3]
Ceir y cyfeiriad cynharaf i'r gair "semolina" yn y Gymraeg o'r 20g.[4]
Cynhyrchu
golygu
Mae melino gwenith yn flawd yn fodern yn broses sy'n defnyddio rholeri dur rhigol. Mae'r rholwyr yn cael eu haddasu fel bod y gofod rhyngddynt ychydig yn gulach na lled y cnewyllyn gwenith. Wrth i'r gwenith gael ei fwydo i'r felin, mae'r rholwyr yn fflawio'r bran a'r germ tra bod y startsh (neu'r endosperm) yn cael ei gracio'n ddarnau bras yn y broses. Trwy sifftio, mae'r gronynnau endosperm hyn, y semolina, yn cael eu gwahanu oddi wrth y bran. Yna caiff y semolina ei falu'n flawd. Mae hyn yn symleiddio'n fawr y broses o wahanu'r endosperm o'r bran a'r germ, yn ogystal â'i gwneud hi'n bosibl gwahanu'r endosperm i wahanol raddau oherwydd bod rhan fewnol yr endosperm yn tueddu i dorri i lawr yn ddarnau llai na'r rhan allanol. Felly gellir cynhyrchu gwahanol raddau o flawd.[5]
Mae Semolina wedi'i wneud o wenith caled (Triticum turgidum - 'gwenith barfog' subsp. durum) yn felyn golau ei liw.[6] Gellir ei falu naill ai'n fras neu'n fân, a defnyddir y ddau mewn amrywiaeth eang o brydau melys a sawrus, gan gynnwys sawl math o basta.
Coginio
golygu
Caiff semonila ei ddefnyddio ar gyfer prydau melys a sawrus.
Sawrus
golyguYn yr Almaen, Awstria, Hwngari, Bosnia-Herzegovina, Bwlgaria, Serbia, Slofenia, Rwmania, Slofacia a Croatia, mae semolina 'durum' a elwir semolina (Hartweizen-) Grieß (gair sy'n ymwneud â "grits") ac mae'n gymysg ag wy i gwnewch Grießknödel, y gellir ei ychwanegu at gawl. Mae'r gronynnau'n weddol fras, rhwng 0.25 a 0.75 milimetr mewn diamedr. Mae hefyd wedi'i goginio mewn llaeth a'i ysgeintio â siocled i'w fwyta fel brecwast.
Yn yr Eidal, defnyddir semolina (durum) i wneud math o gawl trwy ferwi semolina mân yn uniongyrchol mewn cawl llysiau neu gyw iâr. Gellir defnyddio Semolina hefyd ar gyfer gwneud math o gnocchi o'r enw gnocchi alla romana, lle mae semolina yn cael ei gymysgu â llaeth, caws a menyn i ffurfio boncyff, yna ei dorri'n ddisgiau a'i bobi â chaws a bechamel.
Melys
golyguYn Awstria, yr Almaen, Hwngari, Bwlgaria, Bosnia-Herzegovina, Slofenia, Serbia, Romania, Croatia, Slofacia, a'r Weriniaeth Tsiec, gelwir semolina gwenith cyffredin yn Weichweizengrieß yn Almaeneg, ond cyfeirir ato'n aml fel Grieß). Yn aml mae'n cael ei goginio gyda llaeth a siwgr neu wedi'i goginio gyda llaeth yn unig ac yna siwgr, sinamon, Ovaltine neu dopin melys arall ar ei ben. Mae dolop o fenyn hefyd yn cael ei ychwanegu'n aml. Enw'r pryd hwn yw Grießkoch yn Awstria, Grießbrei yn yr Almaen, a phwdin semolina yn Saesneg. Mae Grießauflauf yn cynnwys semolina wedi'i gymysgu â gwyn wy wedi'i chwipio, ac weithiau ffrwythau neu gnau, ac yna ei bobi yn y popty.
Yn y DU, mae’r blawd yn cael ei gymysgu â llaeth poeth, siwgr a fanila i wneud pwdin cynnes. Mae wedi disgyn allan o ffafr yn ddiweddar oherwydd y brasder bychan y mae'r grawn yn ei gadw. Cyn 1980, roedd yn brif bwdin a weinir mewn cinio ysgol ar draws Cymru ar DU.
Semolina yng Nghymru
golyguYn adlais o'r defnydd cyffredin (efallai'r unig ddefnydd poblogaidd) o semolina mewn diwylliant a choginio Cymreig, cyhoeddwyd llyfr Pwdin Semolina - Cerddi ar Gynghanedd i Blant gan Emrys Roberts yn 1996. Roedd yn gyfrol o 56 o gerddi cynganeddol dwys a doniol i blant gan gyn-archdderwydd Cymru.[7]
Dolenni allannol
golygu- What is semolina ? fideo ar beth yw semolina
- Semolina Pudding Recipe - Best Semolina Dessert Recipe rysáit ar Youtube o pwdin semolina Almaenig byddai'n debyg i'r hyn a weinwyd mewn ysgolion Cymreig
Cyfeiriadau
golygu- ↑ "Semolina – Definition". Merriam-Webster. Cyrchwyd 2017-04-01.
- ↑ "Semolina". Oxford English Dictionary. Cyrchwyd August 25, 2019.
- ↑ "semolina". The American Heritage Dictionary. Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. Cyrchwyd August 25, 2019.
- ↑ "semolina". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 3 Gorffennaf 2024.
- ↑ Wayne Gisslen (2001), Professional Baking, John Wiley & Sons
- ↑ "Semolina Flour". Spiritfoods. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 6 September 2012. Cyrchwyd 21 September 2012.
- ↑ "Pwdin Semolina - Cerddi ar Gynghanedd i Blant". Gwasg Carreg Gwalch. Cyrchwyd 3 Gorffennaf 2024.