Pwdin

Pwdin
Enghraifft o'r canlynol	math o fwyd neu saig
Math	saig, pwdin
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Math o fwyd yw pwdin. Gall fod naill ai'n bwdin, wedi'i weini ar ôl y prif bryd, neu'n saig sawrus (hallt neu sbeislyd), wedi'i weini fel rhan o'r prif bryd.

Yn y Deyrnas Unedig, Iwerddon a rhai o wledydd y Gymanwlad, defnyddir y gair pwdin i ddisgrifio seigiau melys a sawrus. Mae pwdinau sawrus yn cynnwys Pwdin Efrog, pwdin du, pwdin siwed a phwdin stêc ac aren. Oni bai ei fod yn gymwys, fodd bynnag, mae pwdin fel arfer yn golygu pwdin ac yn y Deyrnas Unedig, defnyddir pwdin fel cyfystyr ar gyfer pwdin.^[1] Gall pwdinau a wneir ar gyfer pwdin gael eu berwi a'u stemio, pwdinau pob, pwdinau bara, pwdinau cytew, pwdinau llaeth neu hyd yn oed jeli.^[2]

Mewn rhai gwledydd yn y Gymanwlad gelwir y pwdinau hyn yn gwstard (neu geuled "curd") os ydynt wedi'u tewhau gan wy, fel blancmange os yw'n drwchus o startsh, ac fel jeli os yw'n seiliedig ar gelatin. Gall pwdin hefyd gyfeirio at seigiau eraill fel pwdin bara menyn a phwdin reis, er bod yr enwau hyn fel arfer yn deillio o'u tarddiad fel seigiau Prydeinig.

Yn yr Unol Daleithiau, mae pwdin yn golygu pwdin melys, wedi'i seilio ar laeth, sy'n debyg o ran cysondeb i gwstard wy, cwstard gwib neu mousse, sy'n aml wedi'i osod yn fasnachol gan ddefnyddio startsh corn, gelatin neu asiant ceulo tebyg fel Jell-O.

Etymoleg

Credir bod y gair pwdin yn dod o'r Ffrangeg boudin, a all ddeillio o'r Lladin botellus, sy'n golygu "selsig bach", gan gyfeirio at gigoedd caeedig a ddefnyddiwyd mewn pwdinau Ewropeaidd canoloesol.^[3]^[2] Mae geirdarddiad arfaethedig arall yn dod o 'pud' Almaeneg gorllewinnol sy'n golygu 'chwyddo'.^[2]

Yn ôl yr Oxford English Dictionary mae'r gair 'pwdin' yn dyddio i'r 13g. Mae'n cyfeirio at berfeddion neu stumog dafad, mochyn neu anifail arall wedi'i stwffio â chig, offal, siwed, blawd ceirch a sesnin. ^[4] Erbyn y 1500au roedd y gair yn cael ei ddefnyddio i gyfeirio at y perfedd neu'r gorfedd neu gynnwys stumogau pobl eraill yn enwedig wrth gael eu tyllu â chleddyf, fel mewn brwydr.^[5] Mae'r Oxford English Dictionary yn disgrifio pwdinau hefyd fel 'Sig wedi'i ferwi, ei stemio neu ei bobi wedi'i wneud gyda chynhwysion melys (neu weithiau) sawrus amrywiol wedi'u hychwanegu at y cymysgedd, fel arfer yn cynnwys llaeth, wyau, a blawd (neu gynhwysion startsh eraill fel siwed, reis, semolina, ac ati), wedi'i amgáu o fewn crwst wedi'i wneud o gymysgedd o'r fath'.^[4]

Pwdin yn Gymraeg

Ceir y cyfeiriad cofnodedig cynharaf i 'bwdin' yn y Gymraeg yng geiriadur William Salesbury, A Dictionary in Englysh and Welshe yn 1547 fel pwdyngen, a podyng. Cyfeirir ato gyntaf fel "pwdin" yn 17g fel rhan o ddyfyniad; Cwch oedd fe—cochodd ei fin, / Padell i ferwi pwdin [i ofyn cap mownturo].^[6]

Pwdin sawrus

Pwdin Swyd Efrog, enghraifft o bwdus sawrus

Mae math cynnar o bwdin, sy'n gyffredin yn enwedig yn Ynysoedd Prydain ac Awstralia, yn cynnwys màs solet a geir trwy gymysgu cynhwysion amrywiol, gan gynnwys rhai sawrus neu rai sy'n seiliedig ar gig, gyda blawd gwenith neu rawnfwydydd eraill.^[7] Mae'r math hwn o bwdin yn debyg i gacen neu bastai neu hyd yn oed selsig. Gellir ei bobi neu ei ferwi, a'i fwyta naill ai fel prif gwrs neu fel pwdin.

Roedd pwdinau wedi'u berwi o wahanol fathau yn brydau cyffredin ar fwrdd llongau llynges Lloegr yn y 18g a'r 19g. Enwog yw'r pwdin du , wedi'i wneud o waed moch a grawnfwydydd , a'r pwdin gwyn , wedi'i wneud o wahanol gigoedd a grawnfwydydd [3] , ond mae amrywiadau llysieuol hefyd yn bodoli. Mae'r mathau hyn o bwdin hefyd i'w cael yn aml wedi'u ffrio, yn enwedig yn yr Alban, yn y siopau pysgod a sglodion enwog.

Pwdin melys

Pwdin bara menyn yn enghraifft of bwdin melys

Mae ail fath o bwdin, melys ac yn debyg i bwdin, yn cynnwys mousse o siwgr neu gynhwysion melys eraill gydag asiantau tewychu fel gelatin, wyau, rhesins, ffigys sych, almonau a chynhwysion eraill. Mae'n cael ei fwyta fel pwdin neu fyrbryd melys. Y math hwn o bwdin melys yw'r mwyaf poblogaidd o bell ffordd yn yr Unol Daleithiau, ac at y math hwn bron yn gyfan gwbl y mae'r gair "pwdin" yn cyfeirio pan gaiff ei ddefnyddio mewn ieithoedd heblaw Saesneg.

Pwdinau Cymreig

Ceir sawl enghraifft o bwdinau traddodiadol gwerinol Gymreig, llawer ohonynt yn amrywiadau neu'n enwau Cymraeg ar rai a gafwyd yn Lloegr neu dramor. Ymysg y rhai a gofnodir ar wefan Amser Bwyd yr Amgueddfa Genedlaethol mae:^[8]

Pwdin Dowset o Penrhyn Gŵyr sy'n cynnwys: crwst brau, dau wy mawr wedi’u curo, hanner peint o laeth, llond llwy bwdin o flawd plaen, ychydig o halen, ychydig o nytmeg, dau lond llwy fwrdd o siwgr
Pwdin Mwyar Duon mae'r rysáit o Gaerfyrddin yn cynnwys: tafell dew o fara gwyn, mwyar duon, siwgr, ychydig o ddŵr, hufen
Pwdin Bara (amrywiad ar Bwdin Bara Menyn rysáit o Ferthyr Tudful yn cynnwys: wyth owns o fara sych, dŵr oer, dau wy wedi’u curo, ychydig o laeth, dwy owns o siwgr coch, pedair owns o syltanas neu gyrens
Pwdin Berwi y rysáit o Ardudwy oedd; blawd plaen, halen, siwgr, cyrens

ychydig o siwet (ar ôl lladd llwdn, sef anifail ifanc), soda pobi, dŵr berw, llaeth enwyn

Pwdin Llaeth Brith eto o Ardudwy yn cynnwys; yr ail neu’r trydydd llefrith ar ôl i fuwch ddod â llo bach, siwgr, halen, sinsir (neu gyrens, yn ôl y dewis)
Pwdin Lwmp amrywiad ar Pwdin Nadolig, rysáit o Fynytho, Penrhyn Llŷn yn cynnwys: llond powlen o flawd plaen, llond powlen o siwet, llond powlen o gyrens, llond powlen o siwgr, llond powlen o gandi pîl, ychydig o halen, llond llwy fwrdd o driog, wy neu ddau, llaeth enwyn cynnes
Pwdin Mamgu o Benrhyn Gŵyr yn cynnwys; wyth owns o friwsion bara wedi sychu, dwy owns o siwet wedi’i falu’n fân, tri chwarter pwys o fwyar duon, tri chwarter pwys o afalau wedi’u tafellu, tair owns o siwgr, hanner peint o laeth
Pwdin Mari Morri o Ddyfryn Ardudwy yn cynnwys: reis, halen, dŵr, cyrens (yn ôl y dewis)
Pwdin Modryb Martha o Benrhyn Gŵyr yn cynnwys: pum owns o friwsion bara, un wy wedi’i guro, dwy owns o ymenyn, dwy owns o siwgr, un lemon, llond cwpan o laeth, chwarter pwys o resins, nytmeg
Pwdin Pancos o ardal Llandeil yn cynnwys: crwst brau, syltanas, peint o gytew melys (gw. cytew crempog), ychydig o ymenyn
Pwdin Reis ceir sawl amrywiad, dyma un o ardal Pennant ym Mhowys yn cynnwys: llond cwpan te o reis, llond cwpan te o siwgr, pedwar peint o lefrith, ychydig o halen, ychydig o nytmeg
Saws Gwyn o ardal Merthyr Tudful ond gelwir yn Menyn Melys yn ardal Uwch-mynydd yn cynnwys: hanner peint o laeth, tua llond cwpan o ddŵr oer, tua dau llond llwy bwdin o flawd plaen (neu cornflour), ychydig o siwgr, ychydig o halen, diferyn o rum (yn ôl y dewis)
Trolis Blawd Plaen o Lanelli yn cynnwys; chwech owns o flawd plaen, dwy owns o siwet, dwy owns o gyrens, ychydig o halen, llaeth
Twmplen rysáit o ardal Pennant (mae'n amrywiad ar Bwdin Siwet neu Bwdin Berwi mewn rhannau eraill o Gymru) yn cynnwys: pwys a hanner o flawd plaen, hanner pwys o lard neu doddion (neu siwet), hanner llond llwy de o halen, hanner llond llwy de o soda pobi, hanner peint o laeth enwyn, jam neu unrhyw ffrwyth. Gelwid Twmplen heb ffrwythau ynddi yn 'Twmplen Ddall'.
Twmplen Gwsberis rysáit o Croes-goch Sir Benfro yn cynnwys: crwst brau a gwsberis (Eirin Mair)
Twmplins Afalau o ardal Pen-prysg, Bro Morgannwg, afalau (un y person), crwst brau
Whipod, rysáit o Benrhyn Gŵyr yn cynnwys: hanner llond cwpan o reis, hanner peint o laeth berw, chwarter llond llwy de o halen, llond llwy fwrdd o, siwgr, llond llwy de o ymenyn, un wy wedi’i guro, croen lemon wedi’i falu

Gweler hefyd

Dolenni allannol

"pudding" ar wefan Encyclopaedia Britannica
Adran 'Pwdin' ar hafan 'Amser Bwyd' gwefan Amgueddfa Werin Cymru
Enghraifft 'mewn hanes' o rysáit 'Pwdin Bara' fideo ar sut oedd gwneud Pwdin Bara (Pwdin Bara Menyn) ar sianel Youtube Amgueddfa Cymru (2021)

Cyfeiriadau

↑ Oxford English Dictionary
↑ ^2.0 ^2.1 ^2.2 Ysewijn, Regula (2016). Pride and pudding: the history of British puddings savoury and sweet. Bruno Vergauwen. Sydney. ISBN 978-1-74336-738-4. OCLC 941070366.
↑ Wilson, C. Anne (1973). Food & drink in Britain : from the Stone Age to recent times. Llundain: Constable. ISBN 0-09-456040- 4. OCLC 859209.
↑ ^4.0 ^4.1 Pudding : a global history. London: Reaktion Books. 2012. ISBN 978-1-78023-065-8. OCLC 828424823.
↑ "The Grammarphobia Blog: Pudding and other ing-lish words". www.grammarphobia.com (yn Saesneg). 2016-08-26. Cyrchwyd 2022-08-22.
↑ "Pwdin, pwding". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2024.
↑ "Pudding in Vocabolario". treccani.it. Cyrchwyd 2 Chwefror 2015.
↑ "Pwdinau". Amgueddfa Werin Cymru. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2024.

Eginyn erthygl sydd uchod am goginio. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato.

[OED-1] Oxford English Dictionary

[:1-2] 2.0 ^2.1 ^2.2 Ysewijn, Regula (2016). Pride and pudding: the history of British puddings savoury and sweet. Bruno Vergauwen. Sydney. ISBN 978-1-74336-738-4. OCLC 941070366.

[:2-3] Wilson, C. Anne (1973). Food & drink in Britain : from the Stone Age to recent times. Llundain: Constable. ISBN 0-09-456040- 4. OCLC 859209.

[:0-4] 4.0 ^4.1 Pudding : a global history. London: Reaktion Books. 2012. ISBN 978-1-78023-065-8. OCLC 828424823.

[5] "The Grammarphobia Blog: Pudding and other ing-lish words". www.grammarphobia.com (yn Saesneg). 2016-08-26. Cyrchwyd 2022-08-22.

[6] "Pwdin, pwding". Geiriadur Prifysgol Cymru. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2024.

[treccani-7] "Pudding in Vocabolario". treccani.it. Cyrchwyd 2 Chwefror 2015.

[8] "Pwdinau". Amgueddfa Werin Cymru. Cyrchwyd 8 Gorffennaf 2024.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]