Syr Hywel y Fwyall

Roedd Syr Hywel y Fwyall neu Syr Hywel ap Gruffudd (fl. 1330 - 1381), yn farchog o Gymro a Chwnstabl (ceidwad) Castell Cricieth. Roedd yn ymladdwr dewr oedd yn enwog yn ei ddydd. Ei ddewis arf oedd y fwyell.

Syr Hywel y Fwyall
Ganwyd	1330  Cymru
Bu farw	1381
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	person milwrol
Tad	Gruffudd ap Hywel
Mam	Angharad ferch Tegwared

Ei hanes

Roedd Syr Hywel yn enwog iawn am ei gampau fel capten ym myddin y Tywysog Du ym mrwydr Poitiers (1356). Yn ôl traddodiad daliodd Jean Dda, brenin Ffrainc yno. Cafodd Syr Hywel lwfans bwyd iddo ef ei hun a'i fwyell enwog yn ogystal, rhenti melinau yng Nghaer ac, yn ddiweddarach, gwnstabliaeth Castell Cricieth, i gyd gan y tywysog yn ddiolch iddo am ei wrhydri. Mae'n debyg mai oherwydd iddo dorri barf brenin Ffrainc â'i fwyell y cafodd y llysenw "Syr Hywel y Fwyall".

Cyfeiriadau gan y beirdd

Canodd Iolo Goch gywydd i Syr Hywel tua'r flwyddyn 1376. Canodd Gruffudd Gryg gywydd i Einion ap Gruffudd, brawd Syr Hywel.

Erys ar glawr marwnadau iddo gan Ruffudd ap Maredudd a Rhisierdyn.

Llyfryddiaeth

• D.R. Johnston (gol.), Gwaith Iolo Goch (Caerdydd, 1988). Cywydd 2 a'r nodiadau iddo.
• Y Bywgraffiadur Cymreig, t.345.