Tabernacl tun

Math o adeilad eglwysig parod wedi'i wneud o haearn gwrymiog yw tabernacl tun. Fe'u datblygwyd ym Mhrydain yng nghanol y 19g. Ar y dechrau, defnyddiwyd haearn gwrymiog ar gyfer toeau adeiladau yn Llundain ym 1829 gan y peiriannydd sifil Henry Robinson Palmer a ddyfeisiodd y deunydd. Gwerthwyd y patent i Richard Walker a hysbysebodd "adeiladau cludadwy i'w hallforio" ym 1832. Ar ôl 1850, cynhyrchwyd sawl math o adeiladau parod, gan gynnwys eglwysi, capeli a neuaddau cenhadol.

Yn sgil twf cyflym ardaloedd diwydiannol newydd yn ystod y 19g, roedd galw am addoldai y gellid eu codi'n gyflym, ac roedd yr adeiladau parod hyn yn aml yn ddatrysiad priodol. Fe'u hanfonwyd hefyd i drefedigaethau'r Ymerodraeth Brydeinig.

Roedd eglwysi tun yn hawdd eu codi, ond roeddent yn ddrud - ar gost gyfartalog rhwng £2 a £4 y sedd. Gostyngodd y prisiau i bron i £1 y sedd tua diwedd y 19g. Hysbysebodd catalog 1901 o David Rowell & Co. eglwys i eistedd 400 o bobl, ei danfon i'r orsaf reilffordd agosaf a'i chodi ar sylfeini a gyflenwyd gan y prynwr, ar gost o £360.

Tabernaclau tun yng Nghymru

Enw	Lleoliad	Llun	Enwad	Sylwadau
Eglwys y Bugail Da	Bwcle, Sir y Fflint 53.172704°N 3.060247°W / 53.172704; -3.060247 (Good Shepherd, Bwcle)		Yr Eglwys yng Nghymru	Adeladwyd ym 1894
Eglwys Sant Teilo	Doc Penfro, Sir Benfro 51.69355°N 4.92805°W / 51.69355; -4.92805 (St Telio's Church, Pembroke Dock)		Yr Eglwys yng Nghymru	Adeladwyd ym 1903
Eglwys Sant Pedr	Goetre, Castell-nedd Port Talbot 51.5924°N 3.7549°W / 51.5924; -3.7549 (Sant Pedr, Goytre)		Yr Eglwys yng Nghymru	Adeladwyd ym 1915
Eglwys Genhadaeth Sant Andeas	Y Mwynglawdd, Wrecsam 53.044186°N 3.076884°W / 53.044186; -3.076884 (Eglwys Genhadaeth Sant Andeas, Wrecsam)		Yr Eglwys yng Nghymru	Adeladwyd ym 1892; adeilad rhestredig Gradd II ers 1998
Eglwys y Santes Ann	New Hedges, Llanfair Dinbych-y-pysgod, Sir Benfro 51.6892°N 4.7087°W / 51.6892; -4.7087 (Eglwys y Santes Ann, New Hedges)		Yr Eglwys yng Nghymru	Adeladwyd ym 1928
Neuadd Genhadaeth	Penfro, Sir Benfro 51.6735°N 4.9057°W / 51.6735; -4.9057 (Mission Hall, Pembroke)		Yr Eglwys Apostolaidd	Adeiladwyd yn y 1920au
Eglwys Dewi Sant (bellach wedi'i dymchwel)	Pensarn, Conwy 53.2938°N 3.5797°W / 53.2938; -3.5797 (Eglwys Dewi Sant, Pensarn)		(gynt Yr Eglwys yng Nghymru)	Adeiladwyd ym 1880; agorwyd ei amnewid yn 2011
Capel Methodistaidd	Rhosnesni, Wrecsam 53.0560°N 2.9746°W / 53.0560; -2.9746 (Capel Methodistaidd Rhosnensi)		Methodistaidd	Rhoddwyd caniatâd i ddymchwel 2017
Eglwys Efengylaidd Calfaria	Rhymni, Caerffili 51.7596°N 3.2828°W / 51.7596; -3.2828 (Eglwys Efengylaidd Calfaria, Rhymney)		Efengylaidd

Llenyddiaeth

• Ian Smith, Tin Tabernacles: Corrugated Iron Mission Halls, Churches & Chapels of Britain (Penfro: Camrose Organisation, 2004)
• Alasdair Ogilvie, Tin Tabernacles & Others (Daglingworth: Alasdair Ogilvie, 2009)
• Nick Thomson, Corrugated Iron Buildings (Oxford: Shire, 2011)