Teitlau Llysoedd Cymru

Teitlau amrywiol a ddefnyddiwyd yng Nghymru yn ystod yr Oesoedd Canol i ddisgrifio nifer gwahanol o swyddogion cyhoeddus llysoedd y teyrnasoedd yw Teitlau Llysoedd Cymru. Roedd rolau gwahanol y swyddogion amrywiol wedi datblygu dros gyfnod o amser ac roedd y newidiadau yma'n adlewyrchu'r newidiadau gwleidyddol a fu dros y canrifoedd, cyfnod Llywelyn ap Gruffudd, sef diwedd 13g.

Teitlau Llysoedd Cymru

Y teulu brenhinol

• Brenin yn golygu rheolwr gwladwriaeth neu deyrnas.
• Tywysog yn golygu ‘Pennaeth’. Roedd y brenin yn rhinwedd ei statws yn bennaeth hefyd. Roedd y teitl ‘Tywysog’ â gwreiddiau cyffredin gyda’r term Gwyddelig Taoiseach.
• Edling oedd yr ‘etifedd i’r orsedd’. Benthycwyd y teitl o’r Hen Saesneg, sef Æþeling sy’n golygu ‘mab brenhinol’.

Deuddeg Prif Swyddogion y Llys

• Penteulu: Ei ystyr llythrennol oedd ‘pennaeth y tŷ’, sef teitl a roddwyd i gapten y gosgordd neu’r gwarchodwyr. Roedd hwn yn swydd oedd yn cael ei roi fel arfer i aelod o’r teulu brenhinol. Roedd yn swydd oedd â chyfrifoldebau pwysig i amddiffyn y brenin, tywysog neu rheolwr; math o Weinidog Amddiffyn ffiwdal.
• Offeiriad Teulu: Ei ystyr yn llythrennol oedd ‘offeiriad y tŷ’, un o’r prif ymgynghorwyr ar faterion crefyddol.
• Distain: Yn golygu ‘stiward’ â’i wreiddiau yn y term o’r Hen Saesneg a olygai ‘arglwydd llestr’. Yn ddiweddarach disodlwyd y term yma gyda’r teitl ’Seneschal’ a olygai prif wleidydd a phrif weithredwr y llys; math o Brif Weinidog a Gweinidog Dramor yn y cyd-destun ffiwdal. Roedd Ednyfed Fychan yn ‘ddistain’ i Llywelyn Fawr, sef prif gynghorwr i’r tywysog, ac roedd ei ddyletswyddau yn cymharu gyda chyfrifoldebau Prif Weinidog.
• Brawdwr Llys: Yn golygu ’barnwr y llys’. Un o’r prif swyddogion cyfreithiol a oedd yn penderfynu a dyfarnu ar faterion y deyrnas; math o Weinidog Cyfiawnder y byd ffiwdal.
• Penhebogydd: Yn golygu y prif hebogwr. Unigolyn oedd â’r sgiliau i drin a thrafod hebog, aderyn ysgylyfaethus, a oedd wedi ei hyfforddi i hela anifeiliaid gwyllt yn eu cynefin.
• Pencynydd: Y prif heliwr (yn llythrennol yn golygu ‘meistr y cŵn hela’)
• Gwas Ystafell: Y Siambrlen, sef swyddog a oedd yn rheoli rhediad a staff tŷ/llys y rheolwr neu'r arglwydd
• Bardd Teulu: Bardd y llys. Roedd yn cyfansoddi a chanu cerddi I fawrygu a moli y llys a’r brenin neu roedd hefyd yn cyfansoddi a chanu marwnadau. Roedd yn rhydd hefyd i ganu i frenhinoedd a thywysogion eraill yn ogystal. Gweler hefyd Pencerdd.
• Drysor Neuadd: Y dryswr oedd yn gwarchod y drws i’r prif neuadd. Teitl anrhydeddus milwrol.
• Drysor Ystafell: Y dryswr i’r siambr/prif ystafell frenhinol. Teitl anrhydeddus milwrol.
• Gwastrawd Afwyn: Gwas y ffrwyn.
• Meddyg: Ffisigwr y llys.