Theatr y Palas, Abertawe

Theatr y Palas, Abertawe
Math	theatr, clwb nos, neuadd bingo, sinema
Agoriad swyddogol	1888
Sefydlwyd	1888 ;
Daearyddiaeth
Lleoliad	Castell
Sir	Abertawe, Castell
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	22 metr
Cyfesurynnau	51.6275°N 3.9411°W
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd II
Manylion
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Mae Theatr y Palas yn adeilad sydd wedi'i lleoli ar ochr ogleddol y Stryd Fawr, Abertawe, Cymru. Cafodd ei hadeiladu'n wreiddiol ym 1888 fel neuadd gerddoriaeth draddodiadol a'i henw gwreiddiol oedd 'Y Pafiliwn'. Fe'i hagorwyd ar Noswyl Nadolig y flwyddyn honno.^[1] Comisiynwyd yr adeilad gan y Swansea Improvements and Tramway Company a oedd hefyd yn adeiladu a chynnal y tramiau rhwng dinas Abertawe a'r Mwmbwls. Y pensaer oedd Albert Bucknall a oedd hefyd wedi gweithio ar gastell Craig-y-nos a'r Patti Pavillion. Costiodd yr adeilad £10,00 i'w hadeiladu.^[1] Ers iddi agor, mae'r theatr wedi cael ei defnyddio fel neuadd fingo a chlwb nos.

Mae'r adeilad rhestredig Gradd II yn un o ddwy neuadd gerddorol a adeiladwyd i'r pwrpas hwn ac sy'n dal i sefyll yng ngwledydd Prydain i gyd. Yn ystod blynyddoedd cynnar yr 20g, gwelwyd sêr fel Charlie Chaplin (credir iddo berfformio yno ym 1897^[2] neu yn 1899 fel rhan o'r Eight Lancashire Lads^[3] Lilly Langtry, Marie Lloyd a Dan Leno yn perfformio yno.

Theatr y Palas oedd y man cyntaf yng Nghymru i ddangos ffilmiau mud a phrin oedd y difrod i'r adeilad yn ystod y blitz ar Abertawe a ddinistriodd rannau helaeth o ganol dinas Abertawe yn ystod yr Ail Ryfel Byd. O ganlyniad i hyn, cadwyd cyrff y bobl a laddwyd yno dros dro ym mis Chwefror 1941.^[3] Ym mis Tachwedd 1942, cyhoeddwyd y byddai'r theatr yn ail-agor o dan reolaeth Mr S M Lipman. Parhaodd y theatr i weithredu fel sinema tan 1949, pan fu tân yn ystod sioe ffilmiau. Gwnaed difrod difrifol i'r ardal cefn llwyfan a syrthiodd than o'r to uwchben y llwyfan. Gwnaed peth gwaith atgyweirio er mwyn gwneud yr adeilad yn ddiogel ond nid oedd modd ei ddefnyddio am gryn dipyn o amser.^[3]

Gwnaeth Syr Anthony Hopkins ei berfformiad llwyfan proffesiynol cyntaf yno ym, 1960 yng nghynyrchiad y Swansea Little Theatre o 'Have a Cigarette'.^[3]^[4]

Hefyd ar ddechrau'r 1960au perfformiodd Morecambe and Wise yno. Ken Dodd oedd y digrifwr olaf i berfformio yno cyn y newidiwyd y theatr yn glwb nos o'r enw "Jingles" yn ystod y 1970au. Ar y 9 Medi, 1983 gwnaeth y perfformiwr drag Cymreig Ceri Dupree ei berfformiad proffesiynol cyntaf yno.

Ym mis Tachwedd 2003, gwerthwyd y theatr am £340,000.00 ond cafodd ei roi ar y farchnad unwaith eto ym mis Gorffennaf 2007, gyda phris cychwynnol o £250,000. Cafodd ei brynu'n ddiweddarach gan gwmni wedi'i leoli yn Swydd Gaint ^[5]

Datblyiadau diweddar

Ar hyn o bryd nid yw'r theatr yn cael ei defnyddio ond mae yna grŵp ymgyrchu sydd eisiau adfywio ac ail-agor yr adeilad fel lleoliad theatrig. Fodd bynnag, nid yw gwefan y grŵp hwn wedi bod yn weithredol ers Ebrill 2008.

Erbyn 2014, ystyriwyd fod y theatr mewn sefyllfa ddifrifol wael ac mewn "perygl enbyd"^[6]^[7]. Ym mis Ebrill 2014, cynigiodd Cyngor Dinas a Sir Abertawe £75,000 i berchnogion y theatr er mwyn iddynt wneud gwelliannau brys iddo^[8]. Rhoddwyd yr arian er mwyn gwaredu'r planhigion sy'n tyfu allan o furiau'r theatr ac i'w wneud yn ddiddos. Hyd yn hyn, nid yw'r perchnogion wedi nodi beth yw eu bwriad.

Oriel luniau

y llwyfan, o'r man lle y byddai'r seddau wedi bod
Y Cylch uchaf, yn edrych i fyny o gyfeiriad seddi'r llawr
Y Cylch uchaf, yn edrych i fyny o gyfeiriad seddi'r llawr, gyda'r rheilen Fictorianaidd o'i amgylch
Difrod i'r muriau wedi'i achosi gan ddŵr
Llun agos o'r llwyfan bychan
Yr annibendod yn yr adeilad
Yr olygfa o'r llwyfan o'r Cylch Uchaf
To'r adeilad o'r Cylch Uchaf
Yr olygfa ar draws y Cylch Uchaf
Llun o'r Cylch Uchaf
Y meinciau lledr yn y Cylch Uchaf lle byddai'r gynulleidfa wedi gwylio'r sioeau
Yr olygfa o seddi'r llawr, yn edrych tua'r to
Golygfa o seddi'r llawr tuag at cefn y theatr. Gwelir bar yn y cefn o'r cyfnod pan ddefnyddiwyd y theatr fel clwb nos.