Thomas Roberts, Llwyn'rhudol

Awdur Cymraeg radicalaidd oedd Thomas Roberts (1765/6 - 24 Mai 1841), a chwaraeodd ran flaenllaw ym mywyd gwleidyddol a diwylliannol Cymry Llundain ac a gofir fel awdur y bamffled ddylanwadol Cwyn yn erbyn gorthrymder ac fel un o sefydlwyr Cymdeithas y Cymreigyddion. Cyfeirir ato gan amlaf fel Thomas Roberts, Llwyn'rhudol. Roedd yn wladgarwr pybyr.

Thomas Roberts, Llwyn'rhudol
Ganwyd	1765, 1766
Bu farw	24 Mai 1841, 1841
Man preswyl	Llwynrhydol
Galwedigaeth	llenor

Bywgraffiad

Ganed Thomas Roberts yn Llwyn'rhudol (hefyd: Llwynrhudol) ym mhlwyf Abererch, ger Pwllheli, Eifionydd, yn 1765 neu 1766. Cyfreithiwr cefnog oedd ei dad, Robert Williams o'r Llwyndu, Llanllyfni. Bu farw rhieni Thomas yn bur gynnar ac aeth i fyw a gweithio yn Llundain cyn cyrraedd ei 14 oed. Gweithiai fel eurof yno. Crynwr oedd o ran ei ddaliadau crefyddol.

Ymunodd ym mwrlwm bywyd cymdeithasol, diwylliannol a gwleidyddol Cymreig Llundain. Bu'n un o sefydlwyr Cymdeithas y Cymreigyddion, gyda Jac Glan-y-gors ac eraill, yn 1793. Yn 1794, bu'n un o'r deg a sefydlodd Gymdeithas y Cymreigyddion.

Enw ei wraig oedd Mary, yn enedigol o Swydd Warwick. Cawsant bedwar o blant.

Gwaith llenyddol

Yn ei bamffled Cwyn yn erbyn gorthrymder, a gyhoeddwyd yn 1798, gwelir dylanwad amlwg radicaliaeth herfeiddiol yr oes a syniadau'r Chwyldro Ffrengig. Daw Eglwys Loegr a'r Methodistiaid fel ei gilydd dan ei lach am fod mor geidwadol. Ond yn nes ymlaen, yn 1806, amddiffynnodd y Methodistiaid yn erbyn ymosodiad enllibus Edward Charles (Siamas Gwynedd).

Mae ei gyhoeddiadau eraill yn cynnwys llyfrau wedi'u anelu at y nifer gynyddol o Saeson oedd yn ymweld â Chymru er mwyn eu galluogi i ddeall y Gymraeg a'i diwylliant. Addasodd gyfrol Benjamin Franklin, Poor Richard's Almanack i'r Gymraeg wrth y teitl Y Ffordd i Gaffael Cyfoeth (1839).

Llyfryddiaeth

• Cwyn yn erbyn gorthrymder : yn ghyd a sylwiadau ar hawl Esgobion, a'u Gweinidogion i ddegymau, &c. / wedi ei ysgrifenu er mwyn gwerinos Cymru (Llundain, 1798; adargraffiad gan Wasg Prifysgol Cymru, 1928)
• Amddiffyniad y Methodistiaid (Caerfyrddin, 1806)
• An English and Welsh Vocabulary (Llundain, 1827). Geiriadur cryno ar gyfer ymwelwyr.
• The Welsh Interpreter (Llundain, 1831). Cyflwyniad i'r Gymraeg a hanes a diwylliant Cymru.
• Y Ffordd i Gaffael Cyfoeth (1839)