Yn Chruinnaght

Mae Yn Chruinnaght (Manaweg ar gyfer "y cynulliad") yn ŵyl ddiwylliannol yn Ynys Manaw sy'n dathlu cerddoriaeth Fanaweg, iaith Manaweg a diwylliant, a chysylltiadau â diwylliannau Celtaidd eraill. Ceir hefyd gŵyl arall iaith Fanaweg, y Cooish a sefydlwyd yn 1996.

Yn Chruinnaght

Enghraifft o'r canlynol	gŵyl ddiwylliannol

Trisgell teir goes Ynys Manaw

Tref Ramsey, cartref yn Chruinnaght am sawl blwyddyn

Tref Peel, bu'n leoliad arall i'r ŵyl

Tarddiad a hanes

Sefydlwyd rhagredegydd Yn Chruinnaght yn 1924, ac fe'i gelwid yn 'Cruinnaght Vanninagh Ashoonagh ("crynhoad/cynulliad cenedlaethol Manaweg"). Syniad William Cubbon, ail Gyfarwyddwr yr Amgueddfa Ynys Manaw, oedd hefyd yn Drysorydd Anrhydeddus Yn Çheshaght Ghailckagh (Cymdeithas Gaeleg Manaw) a Chymdeithas Manaweg y Byd (WMA).

Mae rhaglenni o'r gwyliau cynnar yn nodi bod "Yn Cruinnaght Vanninagh Ashoonagh yn cael ei gynnal dan nawdd Cymdeithas Manaweg y Byd a'r Gymdeithas [Gaeleg] Manaweg i goffau ein Bardd Cenedlaethol mawr a gyda'r nod o gadw teimlad cenedlaethol." Y “Bardd Cenedlaethol gwych” y cyfeirir ato yw Thomas Edward Brown (1830–1897) y cyhoeddwyd ei gerddi, gan gynnwys penillion hirfaith yn nhafodiaith Manaweg (yn Saesneg, er gyda rhai geiriau Gaeleg), gan Macmillan.

Trefnwyd y Cruinnaght Vanninagh Ashoonagh gan William Cubbon trwy gylchgrawn Ellan Vannin y WMA, a olygodd ef. Roedd yr ŵyl yn ddigwyddiad cystadleuol undydd a gynhaliwyd yn Hollantide, gyda chyfranogwyr o’r Ynys (er bod o leiaf un o’r beirniaid, Dr J, E. Lyon, yn dod o bob rhan (h.y. o’r tu allan i’r Ynys)). Roedd aelodau'r gwahanol is-bwyllgorau yn cynnwys Archibald Knox, J. J. Kneen a Mona Douglas. Roedd y digwyddiad yn cynnwys canu (gan gynnwys yn yr iaith Manaweg Gaeleg), cerddoriaeth (gan gynnwys cyngerdd mawreddog fel diweddglo), celf, crefft a choginio. Daeth yr ŵyl i ben pan ddechreuodd yr Ail Ryfel Byd.

Adfywiad ar ôl y rhyfel

Bwriad un o ffigyrau blaenllaw materion diwylliannol traddodiadol Manaweg, Mona Douglas, oedd adfywio Yn Chruinnaght fel gŵyl genedlaethol Fanaweg. Arweiniodd adfywiad diwylliannol a ddechreuodd ar ddiwedd y 1960au at adfywiad yn yr iaith Fanaweg, cerddoriaeth draddodiadol, ac yn enwedig mewn dawnsio Manaweg. Cydnabu Mona y gallai Yn Chruinnaght fod yn ganolbwynt i weithgareddau diwylliannol a ffordd o roi mwy o gydnabyddiaeth i ddiwylliant traddodiadol Manaweg, yn enwedig yng nghyd-destun ehangach gŵyl ryng-Geltaidd.

Ym 1977, trefnodd Mona Douglas Feailley Vanninagh Rhumsaa ("Gŵyl Ramsey Manx") a gynhaliwyd ar 1 Medi mewn cydweithrediad â mudiad Ellynyn ny Gael (Celfyddydau'r Gael). Ar glawr blaen y rhaglen roedd y symbol modern Yn Chruinnaght. Cyhoeddodd y rhaglen y bydd yr ŵyl "yn cael ei hadfywio yn Ynys Dewi Awst-Medi 1978, a'r tro hwn bydd yn Ŵyl Ryng-Geltaidd pum niwrnod". Fe'i cynhaliwyd ar 21–25 Awst 1978. Mae nodyn rhaglen Mona Douglas yn 1979 yn nodi “Penderfynwyd llwyfannu Yn Chruinnaght yn Ramsey, yr unig dref ar yr Ynys nad oedd ganddi unrhyw ŵyl bwysig ei hun, ac sydd, fel Peel, yn ganolfan gydnabyddedig i'r adfywiad cenedlaethol."

Gwyl ryng-Geltaidd

Tra bod Cruinnaght Vanninagh Ashoonagh wedi bod yn ŵyl o ddiwylliant Manawaidd yn unig, creodd Mona Douglas Yn Chruinnaght yn ei ffurf fodern fel gŵyl ryng-Geltaidd, gan roi cyfle i chwe gwlad Geltaidd Ynys Manaw, Llydaw, Iwerddon, yr Alban, Cymru a Chernyw i gymryd rhan. Roedd Mona Douglas yn arbennig o falch o dderbyn cydnabyddiaeth swyddogol i Yn Chruinnaght gan Oireachtas na Gaeilge yn Iwerddon, Gorsedd y Beirdd Cymru ac Eisteddfod Genedlaethol Cymru a'r Mòd yn yr Alban.

Natur y digwyddiad

Mae digwyddiadau wedi cael eu cynnal ledled yr Ynys fel rhan o Yn Chruinnaght, ond y prif ffocws o 1978 i 2006 oedd tref Ramsey. Mae perthynas Yn Chruinnaght â Ramsey wedi bod yn ffactor pwysig dros y blynyddoedd. Roedd yr ŵyl yn mwynhau lleoliadau a chyfleusterau ledled y dref, gan gynnwys amrywiaeth o westai a Neuadd y Dref, eglwysi amrywiol a hyd yn oed y mart da byw. Wrth i lawer o'r lleoliadau a'r cyfleusterau hyn beidio â bod ar gael, daeth pabell fawr yn nodwedd o'r ŵyl. Fodd bynnag, gyda'r plot arferol yn y dref ar gyfer pabell fawr ddim ar gael bellach yn 2007, bu'n rhaid i Yn Chruinnaght ailystyried ei leoliad. Yn 2007, symudodd y prif ffocws i Ganolfan y Canmlwyddiant yn Peel.

Mae datblygiad y celfyddydau traddodiadol yn Ynys Manaw wedi parhau’n gyflym ers diwedd y 1960au. Roedd Mona Douglas yn cydnabod y gellid defnyddio'r egni sy'n gysylltiedig ag ef i adfywio Yn Chruinnaght. Byddai datblygiad pellach yn ddiamau wedi digwydd yn ei ffordd ei hun. Fodd bynnag, mae Yn Chruinnaght wedi darparu ffocws ar gyfer meddwl am gerddoriaeth draddodiadol a’i threfnu, ac wedi bod yn sbardun i waith creadigol newydd sy’n tynnu ar themâu traddodiadol.

Gweler hefyd

• Cooish - Ynys Manaw
• Oireachtas na Gaeilge - Iwerddon
• Mòd - Yr Alban
• Eisteddfod Genedlaethol Cymru - Cymru

Dolenni allanol

• [* http://www.ynchruinnaght.com Gwefan swyddogol]]

Eginyn erthygl sydd uchod am Ynys Manaw. Gallwch helpu Wicipedia drwy ychwanegu ato