Cooish
Mae'r Cooish yn ŵyl sy’n hybu iaith a diwylliant Manaweg a gynhelir ar Ynys Manaw bob mis Tachwedd. Mae'r gair 'Cooish' yn air Manaweg sydd â llawer o ystyron. Gall olygu sgwrs, cyfarfod, achos, neu broblem.[1] Gellid ystyried y Cooish fel fersiwn Manaw o'r Eisteddfod. Ceir hefyd gŵyl iaith Fanaweg arall hŷn, Yn Chruinnaght sydd a'i gwreiddiau yn yr 1920au.
Hanes
golyguSefydlwyd yr ŵyl gan Phil Gawne yn y 1996 dan yr enw Feailley Ghaelgagh (Gŵyl yr Iaith Manaweg), yn dilyn taith ymchwil i asiantaethau datblygu Gaeleg yr Alban yn Inverness ac Ynys Skye.[2] Cafodd Feailley Ghaelgagh ei ail-enwi yn ddiweddarach yn Cooish.[3]
Daeth y Feailley Ghaelgagh yn nodwedd bwysig o fywyd diwylliannol Manaweg drwy gydol y 1990au a'r 2000au a bu'n ŵyl wythnos o hyd yn ystod y cyfnod hwn.[4] Yn ddiweddarach dychwelodd i fod yn ŵyl ddeuddydd, gan aros felly.[5] Trwy ennill cefnogaeth gan fusnesau lleol a llywodraeth Manaw, yn ogystal â hysbysebu’n helaeth, mae’r ŵyl wedi gallu “sicrhau bod y rhan fwyaf o bobl y wlad yn ymwybodol o’r iaith.”[2]
Ar ôl cyfnod o flynyddoedd anodd,[6] ail-lansiwyd The Cooish yn 2017 yn nhref Peel gan Adrian Cain, Yn Greinneyder:
"Roedd y Cooish yn llwyddiannus iawn yn hyrwyddo a chodi proffil Manaweg," meddai Adrian. "Ond ar ôl sbel ro’n i’n meddwl ein bod ni’n gwneud cymaint o waith yn hybu’r iaith Fanaweg drwy’r flwyddyn nes ei bod hi’n edrych yn ddigon rhyfedd i ddweud bod rhaid gwneud rhywbeth mewn un wythnos arbennig. Felly gadawon ni fe am ychydig."[1]
Yn 2018, lansiwyd Gwobr Londeyr ("llusern") ar gyfer pobl sydd wedi gwneud ymdrechion newydd i hybu defnydd bob dydd o’r iaith Fanaweg.[7] Mae'r wobr yn cydnabod ymdrechion aelodau o'r gymuned sydd wedi cael eu gweld yn defnyddio a chefnogi'r defnydd o'r iaith Fanaweg yn feunyddiol.[8]
Digwyddiadau
golyguTrefnir y Cooish gan Yn Çheshaght Ghailckagh gyda chefnogaeth y Manx Heritage Foundation a Chynghorau Celfyddydau Ynys Manaw ynghyd â busnesau lleol[9][10] a rhwydwaith mudiad eiriolaeth y Fanaweg, Pobble.
Mae’r rhan fwyaf o’r digwyddiadau a gynhelir yn ystod yr ŵyl yn seiliedig ar y Fanaweg a’r anogaeth i’w defnyddio. Defnyddir boreau coffi a ‘Pop-Up Gaeltaghyn’ (a ysbrydolwyd gan y Pop-up Gaeltacht ar gyfer y Wyddeleg yn Iwerddon) fel cyfle i bobl ymarfer eu Manaweg mewn lleoliad anffurfiol, hamddenol.[11] Mae gweithdai iaith i helpu pobl sydd â diddordeb mewn dysgu neu wella eu Manaweg, yn ogystal â sesiynau gwybodaeth cyffredinol i rieni drafod manteision dwyieithrwydd ac anfon eu plentyn i'r ysgol gynradd Fanaweg, Bunscoill Ghaelgagh neu rhwydwaith grwpiau meithrin a chwarae i blant, Mooinjer veggey (yn llythrennol, "pobl bychan" hynny yw, "tylwyth teg" mewn chwedloniaeth Fanaweg).[12]
Er mai prif bwrpas y Cooish yw hybu'r iaith Fanaweg, ei nod yw dod â gwahanol elfennau o'r byd Gaeleg ynghyd i ddathlu eu treftadaeth gyffredin. Mae artistiaid a cherddorion o wledydd Gaeleg eraill yn perfformio'n aml mewn digwyddiadau Cooish.[4][13][14]
Mae gweithdai cerddoriaeth ac ysgrifennu caneuon ac yn ogystal â pherfformiadau dawns a cherddoriaeth draddodiadol trwy gydol yr ŵyl.[6] Mae sesiynau tafarn gyda'r hwyr a chyngherddau hefyd yn rhan bwysig o'r ŵyl.
Mae'r Cooish hefyd wedi darparu lle i gyhoeddiadau iaith Manaweg newydd gan Yn Çheshaght Ghailckagh gael eu lansio, megis Droghad ny Seihll gan Christopher Lewin a First Thousand Words in Manx.[15][16]
Gweler hefyd
golygu- Yn Chruinnaght - Ynys Manaw
- Oireachtas na Gaeilge - Iwerddon
- Mòd - Yr Alban
- Eisteddfod Genedlaethol Cymru - Cymru
- Gouel Broadel ar Brezhoneg - Llydaw
Dolenni
golygu- Cooish Manx language festival ar Isle of Man TV ar Youtube, 2019
- Cooish ar wefan Llywodraeth Ynys Manaw
- Tudalen Cooish ar Facebook
- Gwefan swyddogol gweinyddiaeth Culture Vannin
Cyfeiriadau
golygu- ↑ 1.0 1.1 "Cooish Review". Learn Manx. Cyrchwyd 31 July 2020.
- ↑ 2.0 2.1 Gawne, Phil. "Securing the Future of Manx Gaelic". http://www.poileasaidh.celtscot.ed.ac.uk/gawneseminar.html Retrieved 17 July 2020.
- ↑ Vrieland, Seán D. (7 September 2013). "What Norfolk Island can learn from Manx". Revived Languages. Cyrchwyd 31 July 2020.
- ↑ 4.0 4.1 "Cooish Festival: Manx language and culture celebration gets under way". BBC. 7 October 2012. Cyrchwyd 31 July 2020.
- ↑ "Cooish celebrates the Manx language". IOM Today. 1 November 2019. Cyrchwyd 31 July 2020.[dolen farw]
- ↑ 6.0 6.1 Caine, Valerie (December 2017). "The Cooish: Manx Language Festival Re-launched". Isle of Man. Cyrchwyd 31 July 2020.
- ↑ "Cooish award for Manx Radio journalist". Manx Radio. 18 November 2018. Cyrchwyd 31 July 2020.
- ↑ Wade, Mike (25 Tachwedd 2018). "The Cooish 2018: Helping people to learn to speak Manx". IOM Today (yn Saesneg). Cyrchwyd 31 Gorffennaf 2020.[dolen farw]
- ↑ The Manx Heritage Foundation: Annual Report and Accounts 2001 - 2002 (Adroddiad). 31 Mai 2002. https://www.culturevannin.im/media/Annual%20Reports/Annual%20Report-2002.pdf. Adalwyd 31 Gorffennaf 2020.
- ↑ "Cooish Gaelic festival kicks off". BBC (yn Saesneg). 25 November 2006. Cyrchwyd 31 Gorffennaf 2020.
- ↑ "Cooish 2019: Claare y Chooish 2019". Learn Manx. Cyrchwyd 31 Gorffennaf 2020.
- ↑ Kneale, Alastair (30 Hydref 2019). "Cooish Manx Language Festival 2019". Transceltic (yn Saesneg). Cyrchwyd 31 Gorffennaf 2020.
- ↑ "The Cooish will celebrate Manx language and Gaelic heritage". BBC. 11 Tachwedd 2010. Cyrchwyd 31 July 2020.
- ↑ "Cooish - Manx Language Week". Manx Music (yn Saesneg). 1 October 2011. Cyrchwyd 31 Gorffennaf 2020.[dolen farw]
- ↑ "Cooish: Book Launch of Droghad ny Seihill". Cowag: Blog ayns Gaelg cour studeyrn. 29 November 2010. Cyrchwyd 31 Gorffennaf 2020.
- ↑ "First 1000 Words". Learn Manx (yn Saesneg). 16 Hydref 2017. Cyrchwyd 31 Gorffennaf 2020.