Ramsey, Ynys Manaw
Porthladd yng ngogledd Ynys Manaw yw Ramsey (Manaweg: Rhumsaa). Hi yw'r ail dref fwyaf ar yr ynys ar ôl Douglas. Ei phoblogaeth yw 7,845 yn ôl Cyfrifiad 2016.[1] Mae ganddi un o'r harbyrau mwyaf ar yr ynys, ac mae ganddi bier adfeiliedig amlwg, a elwir yn Queen's Pier (sy'n cael ei adnewyddu ar hyn o bryd). Arferai fod yn un o’r prif bwyntiau cyfathrebu â’r Alban. Mae Ynys Dewi hefyd wedi bod yn llwybr ar gyfer sawl ymosodiad gan y Llychlynwyr a'r Albanwyr.
 | |
| Math | tref, dosbarth ar Ynys Manaw  |
|---|---|
| Poblogaeth | 7,309 |
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Ynys Manaw |
| Gwlad |  |
| Cyfesurynnau | 54.3211°N 4.3844°W |
| Cod post | IM8 |
 | |
Ni ddylid drysu gydag Ynys Ddewi oddi ar arfordir Sir Benfro a elwir hefyd yn Ramsey.
Gelwir Ramsey hefyd yn "Royal Ramsey" oherwydd ymweliadau brenhinol gan y Frenhines Victoria a'r Tywysog Albert ym 1847 a chan y Brenin Edward VII a'r Frenhines Alexandra ym 1902.[2][3]
Enw a hanes golygu
Mae enw'r dref yn tarddu o'r Hen Norseg hrams-á, sy'n golygu "afon [garlleg] wyllt",[4] Yn fwy penodol, mae'n cyfeirio at y planhigyn a elwir yn grehyrod, buckrams neu garlleg gwyllt, yn Lladin Allium ursinum.
Mae Ynys Manaw wedi bod yn lleoliad strategol pwysig mewn gwrthdaro rhwng llywodraethwyr Llychlynnaidd Manaw a’r Ynysoedd, a’r Albanwyr a’r Saeson. Roedd smyglwyr a môr-ladron hefyd yn gyffredin ar sawl adeg yn hanes Manaweg.
Ramsey oedd man glanio'r rhyfelwr Llychlynnaidd, Godred Crovan, tua 1079: roedd yn benderfynol o ddarostwng yr ynys a'i gwneud yn deyrnas iddo. Ar Sky Hill, 3 cilometr i mewn i'r tir, ymladdwyd brwydr bwysig; arweiniodd hyn at gyfnod o reolaeth y Llychlynwyr, gan ddylanwadu ar ddatblygiad y genedl Fanaweg a llawer o'r traddodiadau sy'n parhau heddiw.
Cafodd mab Godred, y Brenin Olaf, ei lofruddio gan ei nai Reginald ger harbwr Ramsey yn 1154, a dwy flynedd yn ddiweddarach mae'r Chronicle of Man yn datgan i longau Somerled ddod i Ramsey yn ystod gwrthdaro a fyddai'n arwain at rannu teyrnas Manaw a i Somerled yn cymryd Brenhiniaeth yr Ynysoedd (yr Hebrides - Ynysoedd Heledd).
Ar 17 Mai 1313 glaniodd Robert the Bruce ar Ramsey "gyda lliaws o longau" ar ei ffordd i gipio Castell Rushen.
Gorchfygwyd y Capten François Thurot, milwr di-deyrnged Ffrengig enwog ar y pryd, ac a oedd yn ffrewyllyn drwg-enwog o'r Llynges Brydeinig, oddi ar ogledd-orllewin yr ynys ym mis Chwefror 1760. Daethpwyd â'i long a oedd wedi'i difrodi'n ddrwg ac wedi'i chipio i Fae Ramsey ar ôl y frwydr. Roedd gweithredoedd Thurot wedi bod yn rhan o ymosodiad arfaethedig gan Ffrainc ar Brydain. Yn y blynyddoedd blaenorol roedd Thurot wedi masnachu rhwng Iwerddon ac Ynys Manaw ac roedd llawer o bobl Manawaidd yn ei hoffi, ac yn cael ei ystyried yn ŵr bonheddig deallus. Adeiladwyd nifer o fythynnod a phontydd gan ddefnyddio pren o’r llong ddrylliedig: o’r herwydd Thurot Cottage a Thurot Bridge.
Lleolwyd gorsaf radio môr-leidr Radio Caroline North ym Mae Dewi rhwng 1964 a 1968 ac roedd yn cyflenwi nwyddau o Ramsey. Yn ystod yr Ail Ryfel Byd, archebwyd deg ar hugain o dai preswyl ar Draeth y Gogledd ar gyfer Gwersyll Claddu Mooragh.
Cludo golygu
Mae Ramsey yn gartref i'r ail borthladd prysuraf ar yr ynys, gan drin amrywiaeth eang o gargo cyffredinol. Arferai'r porthladd gael ei ddefnyddio fel canolfan weithredu gan Gwmni Steam Packet Ynys Manaw ar gyfer gwasanaethau cargo a theithwyr. Roedd y cwmni'n gweithredu gwasanaethau wedi'u hamserlennu i Lerpwl a Whitehaven, ac yn ogystal â hynny yn ystod misoedd yr haf byddai stemars yn galw wrth Bier y Frenhines tra ar y ffordd i Douglas o Belfast ac Ardrossan.
Y porthladd yw pencadlys y llinell longau leol Mezeron, fel yr oedd yn flaenorol i'r Ramsey Steamship Company, nes iddi roi'r gorau i fasnachu yn 2014.[5]
Atyniadau golygu
Gorsaf dram Ramsay (Plaza) yw terfynfa ogleddol y Manx Electric Railway, a Ramsay yw man cychwyn y rhan fynydd o Gwrs Mynydda Snaefell a ddefnyddir ar gyfer rasys beiciau modur blynyddol Ynys Manaw TT a Grand Prix Manaw. Man gwylio poblogaidd yw Ramsey Hairpin, lle mae selogion yn ymgynnull i wylio'r raswyr. Man poblogaidd arall yw Sgwâr y Senedd yng nghanol y dref. Mae yna hefyd gyfleoedd i gerdded, beicio, caiacio a gweithgareddau awyr agored eraill.
Cerddoriaeth, diwylliant a digwyddiadau golygu
Mae Ramsey wedi bod yn ganolfan ar gyfer adfywiad cerddoriaeth a diwylliant traddodiadol Manaweg. Mae gŵyl gerddoriaeth Geltaidd 'Shennaghys Jiu' ("Traddodiad Heddiw") yn rhedeg yn y gwanwyn, fel arfer ddiwedd mis Mawrth. Mae dwy noson o gerddoriaeth werin fyw ar wahân yng Ngwesty'r Miter, ar ddydd Iau (singaround) a dydd Gwener (sesiwn Wyddelig).
Yr adegau prysuraf o'r flwyddyn yw Shennagys Jiu ym mis Mawrth, Cyclefest ym mis Mai, pythefnos TT ddiwedd Mai/dechrau Mehefin, (yn enwedig Diwrnod Sbrint Ramsey, pan fydd miloedd o gefnogwyr beicio yn ymweld i wylio sbrintiau llusgo beiciau modur ar Bromenâd Mooragh), Manx Grand Prix/Ras beiciau modur Manx Classic pythefnos ddiwedd mis Awst, Wythnos Genedlaethol Ynys Dewi ar ddechrau mis Gorffennaf, gyda llawer o ddigwyddiadau cerddoriaeth a diwylliant, a 'Ramsey Rocks' yn cael ei chynnal ar y Quayside un dydd Gwener yn yr haf. Gwleidyddiaeth, awdurdod dinesig a llywodraeth leol[golygu]
Yr awdurdod lleol yw Comisiynwyr Tref Ramsey. Mae Ramsey hefyd yn etholaeth House of Keys gan ethol dau MHK.
Cyfeiriadau golygu
- ↑ "2016 Isle of Man Census Report" (PDF). Gov.im. Cyrchwyd 19 July 2019.
- ↑ "ILN 30 Aug 1902 - King's Visit to IoM".
- ↑ Ramsey Courier. Tuesday, 14.03.1905 Page:3
- ↑ Broderick, George (2006), "Place-names of the Isle of Man", in Koch, John T., Celtic culture: a historical encyclopedia, ABC-CLIO, pp. 679–681, ISBN 1-85109-445-8
- ↑ "The Demise of Ramsey SteamShip Company". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-10-12.