Athelstan
Brenin Lloegr o 924/925 hyd 939 oedd Athelstan neu Æthelstan (Hen Saesneg: Æþelstan, Æðelstān) (tua 895 – 27 Hydref 939). Roedd yn fab i'r brenin Edward yr Hynaf, a nai i Æthelflæd o Mersia.
| Athelstan | |
|---|---|
 Bedd Athelstan | |
| Ganwyd | c. 895  Wessex |
| Bu farw | 27 Hydref 939, 26 Hydref 939 Caerloyw |
| Dinasyddiaeth | Wessex, Teyrnas Lloegr |
| Galwedigaeth | teyrn |
| Swydd | teyrn Lloegr |
| Tad | Edward yr Hynaf |
| Mam | Ecgwynn |
| Plant | Haakon the Good |
| Llinach | Teyrnas Wessex |
Yn 937, gorchfygodd Aethelstan fyddin cynghrair rhwng Olaf III Guthfrithson, brenin Llychlynwyr Dulyn (Gwŷr Dulyn), Causantín mac Áeda II, brenin yr Alban ac Owain I, brenin Ystrad Clud ym Mrwydr Brunanburh. Yn dilyn ei fuddugoliaeth, defnyddiai'r teitl r[ex] tot[ius] B[ritanniae] ("brenin holl Brydain"). Bu farw ddwy flynedd yn ddiweddarach, ac olynwyd ef gan ei hanner-brawd, Edmund.
Ymddengys i holl frenhinoedd Cymru gydnabod awdurdod Athelstan. Dilynodd Hywel Dda bolisi o gyfeillgarwch gydag Athelstan, a chofnodir iddo ymweld a llys Athelstan nifer o weithiau. Arwyddodd nifer o ddogfennau gydag Athelstan, ac mewn rhai ohonynt disgrifir ef fel subregulus neu "is-frenin". Bu raid i Idwal Foel o Wynedd dalu teyrnged i Aethelstan hefyd. Yn dilyn marwolaeth Athelstan, cododd Idwal a'i frawd Elisedd mewn gwrthryfel yn erbyn y Saeson, ond lladdwyd y ddau mewn brwydr yn 942.
Dywedir i Athelstan yrru'r Cernywiaid o Gaerwysg, ac yn 936, nodir iddo osod Afon Tamar fel ffin orllewinol Wessex.
