Bara croyw

Mae bara croyw (Groeg: azymos artos; Saesneg: "unleaven bread") yn un sawl math o fara nad yw'n cynnwys burum (lefain). Mae bara croyw, yn fara dilefain, ac felly wedi'i bobi heb ychwanegu unrhyw beth sy'n cynorthwyo'r broses o eplesu. Mae bara croyw felly wedi ei goginio heb furum, surdoes, soda pobi, corn carw neu asiant eplesu arall. Pwrpas ychwanegu burum yn y toes yw er mwyn iddo godi, fel bod swigod yn y bara; mae bara croyw, ar y llaw arall, yn fflat, heb fod ynddo swigod.

Bara croyw

Math	bara
Y gwrthwyneb	leavened bread
Yn cynnwys	blawd, dŵr, halen
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Bara crai fel rhan o fwyd dathlu y Seder Iddewig

Y prif gynhwysion fel rheol yw blawd, halen, braster a dŵr. Ceir sawl gair arall am fara croyw, sef 'bara crai', 'bara cri' a 'bara dilefain'.

Ar y cyfan, mae baraoedd cryow yn fara gwastad, o ran ei ffurf, ond nid yw pob bara fflat yn ddi-furum. Mae bara croyw, fel y tortilla a'r roti, yn fwydydd craidd yng Nghanolbarth America a De Asia.

Arwyddocâd Crefyddol

Mewn Cristionogaeth ac Iddewiaeth mae gan fara croyw bwysigrwydd symbolaidd iawn. Mae Iddewon yn bwyta bara heb furum, fel matzo yn ystod y Pasg - a cheir traddodiadau amrywiol yn egluro'r defnydd hwn. Mae bara croyw hefyd yn nodweddiadol mewn rhai litwriaethau Cristnogol Gorllewinol yn ystod cymundeb, cyfraith a ddeilliodd o'r Swper Olaf pan dorrodd Iesu'r bara, yn naturiol yn credu ei fod hefyd wedi bod yn matzo, gyda'i ddisgyblion yn ystod Seder Pasg.

Mae'r Eglwys Gatholig yn mynnu defnyddio bara croyw ar gyfer y 'Gwesteiwr', a thafellau tennau ar gyfer 'cymundeb y ffyddlon'. Mae'r eglwysi Protestanaidd mwy litwrgig yn dueddol o ddilyn yr arfer Catholig Lladin, tra bod eraill yn defnyddio bara neu dafellau dilefain neu fara cyffredin (ar wahân), yn dibynnu ar draddodiadau eu henwad penodol neu'r defnydd lleol.

Ar y llaw arall, mae'r rhan fwyaf o'r Eglwysi Dwyreiniol yn gwahardd y defnydd o fara croyw (Groeg: azymos artos) ar gyfer y Cymun. Mae Cristnogion Dwyreiniol yn credu bod bara croyw yn perthyn i'r Hen Destament yn unig a chanitaeir bara gyda burum fel symbol o'r Cyfamod Newydd yng ngwaed Crist wrth dathlu Cristnogaeth. Yn wir, mae'r defnydd hwn yn ffigwr fel un o'r tri phwnc o gyhuddiad a draddodwyd yn draddodiadol fel achosion (ynghyd â materion goruchafiaeth Petrine a'r filioque yn y Credo Niceno-Cysoninopolitan) o Sesiwn Fawr 1054 rhwng eglwysi Dwyrain a Gorllewinol.

Amrywiaethau o Fara Croyw

Bara dilefain Pwri gyda seigiau

Bara croyw, Pesaha Appam Cristnogol o Karelia, De'r India

• Matzo/Matza - bara gwastad Iddewig
• Tortilla - Bara gwastad Mesoamericanaidd/Mecsico
• Roti - Bara gwastad De Asiaidd gan gynnwys Chapati, Dalpuri, ac amrywiadau.
• Kitcha neu Qitta - math Ethiopia o fara fflat a ddefnyddir yn bennaf yn y dysgl ffit traddodiadol neu chechebsa.
• Tortilla de rescoldo - Bara heb ei ferch o Tsieina wedi'i wneud o flawd gwenith, a gafodd ei bakio'n draddodiadol yng ngolau gwyliau gwersylla.
• Bannock - Canada - ara hen furum.
• Pwri (poori/boori) - (Wrdw: بوری ;Hindi पूरी (pūrī)) (Tamil பூரி (pūri)) (Telugu పూరి (pūri)) bara dilefain o ardal India, Pacistan a Bangladesh.
• Pesaha Appam - (പെസഹാ അപ്പം) bara croyw gan Gristinogion talaith Karelia, De'r India. Gwneir gyda cytew reis ond ni ychwanegir dim at eplesu.

Etymoleg Cymraeg

Daw'r gair 'lefain' fel benthyciad o'r Saesneg Diweddar Cynnar sydd yn rhoi i ni 'leaven' mewn Saesneg cyfoes. Mae'r cofnod cynharaf cydnabyddiedig o 1547.

Daw'r term 'bara croyw' o'r gair cri, sydd hefyd yn rhoi y term 'bara cri' neu 'fara crai'. Ystyr crai/cri/croyw yw "pur, digymysg, ir, newydd, peraidd, heb fod yn hallt, plaen (llais cri)". Dyma o le gawn ni'r term 'dŵr croyw' am ddŵr di-halen neu heb ychwanegiad arall. Ceir y cyfeiriad cynharaf o "fara croyw" yn Nhestament Newydd 1567 a cheir y cyfeiriad cynharaf i'r term "bara crai" gan William Salesbury yn 1551.

Gweler hefyd

• Rhoslefain, pentref yng Ngwynedd