Brwydr Maes Maidog
Ymladdwyd Brwydr Maes Maidog ar Faes Maidog (neu Faes Meidiog; Moydog fel rheol mewn ffynonellau Saesneg), yng nghantref Caereinion, Powys ar 5 Mawrth 1295 rhwng gwrthryfelwyr Cymreig dan Madog ap Llywelyn a llu Iarll Warwig.
 | |
| Math o gyfrwng | brwydr  |
|---|---|
| Dyddiad | 5 Mawrth 1295 |
| Lleoliad | Llanfair Caereinion |
 | |
| Gwladwriaeth | Teyrnas Lloegr |
Hanes
golyguRoedd byddin Madog ar ei ffordd i lawr i Bowys, naill ai i ymosod ar y Saeson ar y Gororau neu i geisio ymuno â'r gwrthryfelwyr eraill dan Cynan ap Maredudd yn y Canolbarth a Maelgwn ap Rhys yn y De, pan gafodd ei ddal yn annisgwyl gan luoedd Warwig ym Maes Meidiog, ger Llanfair Caereinion. Trechwyd Madog a'i ddilynwyr yn llwyr a dyna ddiwedd ar y gwrthryfel i bob pwrpas.
Wedi clywed fod byddin Madog yn gorwedd mewn cwm o fewn cyrraedd i'w gastell yn Y Trallwng, ymdeithiodd Iarll Warwig a'i filwyr trwy'r nos o 4 Mawrth a llwyddasant i amgylchynu'r Cymry. Trefnodd Madog ei wŷr gwaywffon mewn sgwâr amddiffynnol a llwyddodd i wrthsefyll cyrch gan farchoglu'r Saeson a'u gyrru yn eu holau. Ond defnyddiodd Warwig y saethwyr bwa a bwa croes yn ei lu yn ddeheuig. Lladdwyd nifer o'r Cymry ond llwyddodd Madog a gweddill y fyddin i ddianc trwy rydio afon Banwy. Bu ymladd pellach mewn lle y cyfeirir ato yn y cofnodion Seisnig fel 'Thesseweit' (lleoliad anhysbys) a chollwyd cyflenwadau byddin Madog. Yn ôl y cofnodion Seisnig, lladdwyd tua chant o Saeson ond tua saith cant o Gymry. Gan nad oes tystiolaeth o'r ochr Gymreig mae'n bosibl bod nifer y colledion Cymreig wedi ei chwyddo, ond cafodd y frwydr effaith ar y gwrthryfel a ddirwynodd yn araf i ben. Ffoes Madog ond cafodd ei ddal gan y Saeson yng Ngorffennaf yr un flwyddyn.
Darllen pellach
golygu- John Griffiths, "The Revolt of Madog ap Llywelyn, 1294-5", yn Trafodion Cymdeithas Hanes Sir Gaernarfon (cyf. 16, 1955)