Brwydr Trefynwy (1233)

Ar 25 Tachwedd 1233 ymladdwyd Brwydr Trefynwy rhwng milwyr Harri III (brawd Siwan) a Richard Marshal, 3ydd Iarll Penfro a oedd wedi wedi dod i gytundeb gyda Llywelyn Fawr ac Owain ap Gruffudd (ŵyr yr Arglwydd Rhys). Roedd Richard yn fab i'r enwog William Marshal, Iarll 1af Penfro.

Brwydr Trefynwy

Prif Dŵr Castell Mynwy.
Math	brwydr
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	Ymosodiad y Normaniaid ar Gymru
Lleoliad	Trefynwy
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	51.813°N 2.725°W
Cyfnod	25 Tachwedd 1233

Cofeb William Marshal (tad Richard) yn Temple Church, Llundain.

Asgwrn y gynnen oedd y ffaith i Marshal wrthod ymweld â'r brenin yn ei Lys yng Nghaerloyw yn Awst 1233 a chyhoeddodd y brenin ef yn fradwr; dychwelodd Marshall i'w gastell yng Nghas-gwent. Ymateb y brenin oedd symud ei filwyr i'r Fenni. Daeth Owain a'i fyddin i ymuno â byddin Marshall ac aethant ar eu hunion i gipio Castell Caerdydd, Castell Casnewydd, y Fenni a Chastell y Grysmwnt, 10 milltir i'r gogledd o Drefynwy, o fewn tafliad carreg â'r ffin rhwng Sir Fynwy a Swydd Henffordd yn Lloegr. Dychwelodd y brenin i Gaerloyw.

Daeth y ddwy fyddin at ei gilydd ychydig i'r gorllewin o Afon Mynwy, ger Trefynwy: ar dir a elwir heddiw yn "Gaeau Vauxhall". Lladdwyd nifer helaeth o filwyr y brenin wrth iddynt geisio dianc; Marshall ac Owain a orfu.