Bwrdeistref Ddinesig
Roedd bwrdeistrefi dinesig yn fath o ardal llywodraeth leol a fodolai yng Nghymru a Lloegr rhwng 1835 a 1974.
Bwrdeistref Ddinesig | |
---|---|
Also known as | Municipal borough |
Categori | Dosbarth llywodraeth leol |
Lleoliad | Cymru |
Gweld yn | Cyngor Sir |
Crëwyd gan | Deddf Corfforaethau Dinesig 1835 |
Crëwyd | 1835 |
Diddymwyd gan | Deddf Llywodraeth Leol 1972 |
Diddymwyd | 1974 |
Mathau posibl | Bwrdeistref Ddinesig |
Llywodraeth | Gorfforaeth ddinesig |
Israniadau | Wardiau |
Hanes
golyguDeddf Corfforaethau Dinesig 1835
golyguRoedd bwrdeistrefi wedi bodoli yng Nghymru ers yr oesoedd canol. Erbyn diwedd yr Oesoedd Canol roeddent wedi dod o dan reolaeth frenhinol, gyda chorfforaethau wedi'u sefydlu trwy siarter frenhinol. Nid oedd y corfforaethau hyn yn cael eu hethol yn boblogaidd: yn nodweddiadol roeddent yn oligarchies hunan-ddewisol, yn cael eu henwebu gan urddau masnachwyr neu dan reolaeth arglwydd y faenor. Penodwyd Comisiwn Brenhinol ym 1833 i ymchwilio i'r gwahanol gorfforaethau bwrdeistrefol yng Nghymru. Roedd gan y mwyafrif gynghorau cyffredin hunan-etholedig, yr oedd eu haelodau yn gwasanaethu am oes. Lle'r oedd etholiad, roedd aelodau presennol y gorfforaeth yn aml yn enwebu'r etholwyr i bob pwrpas. Yn dilyn adroddiad y comisiwn brenhinol, cyflwynwyd deddfwriaeth i ddiwygio corfforaethau bwrdeistrefol.
Roedd Deddf Corfforaethau Dinesig 1835 yn darparu ar gyfer ffurf ddiwygiedig o lywodraeth dref, a ddynodwyd yn fwrdeistref ddinesig. Cyflwynodd y Ddeddf system unffurf o lywodraeth tref mewn bwrdeistrefi dinesig, gyda chyngor tref etholedig, yn cynnwys maer, henaduriaid a chynghorwyr i oruchwylio llawer o faterion lleol. Roedd y ddeddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol i bob corfforaeth ddinesig gael ei hethol yn unol â masnachfraint safonol, yn seiliedig ar berchnogaeth eiddo. Diwygiodd y Ddeddf 178 o fwrdeistrefi. Ar yr un pryd, sefydlwyd trefn lle gallai deiliaid tai preswyl tref ddeisebu'r Goron drwy'r Cyfrin Gyngor i ganiatáu siarter corffori, gan wneud yr ardal yn fwrdeistref ddinesig.[1]
Nifer o ddeddfau seneddol pellach ddiwygiodd ddeddfwriaeth 1835. Diddymwyd pob un o'r rhain a'u disodli gan Ddeddf Corfforaethau Dinesig 1882. Darparodd Deddf 1882 a Deddf Llywodraeth Leol 1933 gydgrynhoi'r sail statudol ar gyfer bwrdeistrefi dinesig hyd at eu diddymu. Roedd newid pwysig yn neddfwriaeth 1933 yn dileu hawl deiliaid tai preswyl i ddeisebu corffori. Yn y dyfodol, dim ond cynghorau dosbarth trefol neu wledig presennol a allai wneud deisebau.[2]
Ni ddiddymwyd ar unwaith y bwrdeisdrefi nas diwygiwyd gan y Ddeddf. Wedi hynny ceisiodd nifer ohonynt siarteri newydd fel bwrdeistrefi dinesig; diddymwyd y rhai na wnaethant yn derfynol ym 1887 gan Ddeddf Corfforaethau Dinesig 1886.
Ddeddf Llywodraeth Leol 1972
golyguDiddymwyd y bwrdeistrefi dinesig ar 1 Ebrill 1974 gan Ddeddf Llywodraeth Leol 1972. Yng Nghymru, cawsant eu disodli gan Dosbarthau.
Yn y rhan fwyaf o achosion, etifeddwyd breintiau dinesig ac arfbais y bwrdeistrefi a ddiddymwyd gan un o'r awdurdodau lleol newydd. Caniatawyd i gynghorau dosbarth wneud cais am siarter i dderbyn statws bwrdeistref, tra daeth bwrdeistrefi dinesig bach yng gymuned olynol gyda chynghorau tref dan arweiniad maer tref. Mewn rhai achosion ffurfiwyd ymddiriedolwyr siarter, sef pwyllgor arbennig o gynghorwyr dosbarth, i barhau â maeriaeth tref neu ddinas.
Bwrdsistref Yng Nghymru
golyguCreu yn 1836
golygu1837-82
golygu
Bwrdeistref Ddinesig |
Sir |
Crewyd |
Diddymwyd |
Ailwampio |
---|---|---|---|---|
Wrexham MB | Denbighshire | 1857 | 1974 | Wrexham Maelor |
Aberavon MB‡ | Glamorganshire | 1861 | 1921 | Port Talbot MB |
Conwy MB‡ | Caernarfonshire | 1877[3] | 1974 | District of Aberconwy |
1882–99
golygu
Bwrdeistref Ddinesig |
Sir |
Crewyd |
Diddymwyd |
Ailwampio |
---|---|---|---|---|
Bangor MB† | Caernarfonshire | 1883 | 1974 | Arfon |
Lampeter MB† | Cardiganshire | 1884 | 1974 | Ceredigion |
Cydweli | Sir Gaerfyrddin | 1885 | 1974 | Cyngor Bwrdeistref Llanelli |
Llanfyllin MB† | Montgomeryshire | 1885 | 1974 | Montgomery |
Montgomery MB† | Montgomeryshire | 1885 | 1974 | Montgomery |
Cowbridge MB | Glamorganshire | 1887 | 1974 | Vale of Glamorgan |
Abergavenny MB | Monmouthshire | 1899 | 1974 | Monmouth |
1900–39
golygu
Bwrdeistref Ddinesig |
Sir |
Crewyd |
Diddymwyd |
Ailwampio |
---|---|---|---|---|
Merthyr Tydfil MB | Glamorganshire | 1905 | 1908 | Merthyr Tydfil CB |
Bwrdeistref Ddinesig Llanelly (1913–66), Llanelli (1966-74) | Sir Gaerfyrddin | 1913 | 1974 | Cyngor Bwrdeistref Llanelli |
Port Talbot MB | Glamorganshire | 1921 | 1974 | Afan |
Colwyn Bay MB | Denbighshire | 1934 | 1974 | Colwyn |
Barry MB | Glamorganshire | 1938 | 1974 | Vale of Glamorgan |
Cyfeiriadau
golygu- ↑ Municipal Corporations Act 1835 (C.76), S. 141
- ↑ Local Government Act 1933 (C. 51), S.129
- ↑ "Conway: Its charter and corporation". North Wales Chronicle. Bangor. 17 March 1877. t. 4. Cyrchwyd 9 November 2022.