Bwrdeistref Ddinesig

Roedd bwrdeistrefi dinesig yn fath o ardal llywodraeth leol a fodolai yng Nghymru a Lloegr rhwng 1835 a 1974.

Bwrdeistref Ddinesig
Also known as Municipal borough
Categori Dosbarth llywodraeth leol
Lleoliad Cymru
Gweld yn Cyngor Sir
Crëwyd gan Deddf Corfforaethau Dinesig 1835
Crëwyd 1835
Diddymwyd gan Deddf Llywodraeth Leol 1972
Diddymwyd 1974
Mathau posibl Bwrdeistref Ddinesig
Llywodraeth Gorfforaeth ddinesig
Israniadau Wardiau

Deddf Corfforaethau Dinesig 1835

golygu

Roedd bwrdeistrefi wedi bodoli yng Nghymru ers yr oesoedd canol. Erbyn diwedd yr Oesoedd Canol roeddent wedi dod o dan reolaeth frenhinol, gyda chorfforaethau wedi'u sefydlu trwy siarter frenhinol. Nid oedd y corfforaethau hyn yn cael eu hethol yn boblogaidd: yn nodweddiadol roeddent yn oligarchies hunan-ddewisol, yn cael eu henwebu gan urddau masnachwyr neu dan reolaeth arglwydd y faenor. Penodwyd Comisiwn Brenhinol ym 1833 i ymchwilio i'r gwahanol gorfforaethau bwrdeistrefol yng Nghymru. Roedd gan y mwyafrif gynghorau cyffredin hunan-etholedig, yr oedd eu haelodau yn gwasanaethu am oes. Lle'r oedd etholiad, roedd aelodau presennol y gorfforaeth yn aml yn enwebu'r etholwyr i bob pwrpas. Yn dilyn adroddiad y comisiwn brenhinol, cyflwynwyd deddfwriaeth i ddiwygio corfforaethau bwrdeistrefol.

Roedd Deddf Corfforaethau Dinesig 1835 yn darparu ar gyfer ffurf ddiwygiedig o lywodraeth dref, a ddynodwyd yn fwrdeistref ddinesig. Cyflwynodd y Ddeddf system unffurf o lywodraeth tref mewn bwrdeistrefi dinesig, gyda chyngor tref etholedig, yn cynnwys maer, henaduriaid a chynghorwyr i oruchwylio llawer o faterion lleol. Roedd y ddeddfwriaeth yn ei gwneud yn ofynnol i bob corfforaeth ddinesig gael ei hethol yn unol â masnachfraint safonol, yn seiliedig ar berchnogaeth eiddo. Diwygiodd y Ddeddf 178 o fwrdeistrefi. Ar yr un pryd, sefydlwyd trefn lle gallai deiliaid tai preswyl tref ddeisebu'r Goron drwy'r Cyfrin Gyngor i ganiatáu siarter corffori, gan wneud yr ardal yn fwrdeistref ddinesig.[1]

Nifer o ddeddfau seneddol pellach ddiwygiodd ddeddfwriaeth 1835. Diddymwyd pob un o'r rhain a'u disodli gan Ddeddf Corfforaethau Dinesig 1882. Darparodd Deddf 1882 a Deddf Llywodraeth Leol 1933 gydgrynhoi'r sail statudol ar gyfer bwrdeistrefi dinesig hyd at eu diddymu. Roedd newid pwysig yn neddfwriaeth 1933 yn dileu hawl deiliaid tai preswyl i ddeisebu corffori. Yn y dyfodol, dim ond cynghorau dosbarth trefol neu wledig presennol a allai wneud deisebau.[2]

Ni ddiddymwyd ar unwaith y bwrdeisdrefi nas diwygiwyd gan y Ddeddf. Wedi hynny ceisiodd nifer ohonynt siarteri newydd fel bwrdeistrefi dinesig; diddymwyd y rhai na wnaethant yn derfynol ym 1887 gan Ddeddf Corfforaethau Dinesig 1886.

Ddeddf Llywodraeth Leol 1972

golygu

Diddymwyd y bwrdeistrefi dinesig ar 1 Ebrill 1974 gan Ddeddf Llywodraeth Leol 1972. Yng Nghymru, cawsant eu disodli gan Dosbarthau.

Yn y rhan fwyaf o achosion, etifeddwyd breintiau dinesig ac arfbais y bwrdeistrefi a ddiddymwyd gan un o'r awdurdodau lleol newydd. Caniatawyd i gynghorau dosbarth wneud cais am siarter i dderbyn statws bwrdeistref, tra daeth bwrdeistrefi dinesig bach yng gymuned olynol gyda chynghorau tref dan arweiniad maer tref. Mewn rhai achosion ffurfiwyd ymddiriedolwyr siarter, sef pwyllgor arbennig o gynghorwyr dosbarth, i barhau â maeriaeth tref neu ddinas.

Bwrdsistref Yng Nghymru

golygu

Creu yn 1836

golygu

Bwrdeistref Ddinesig

Sir

Crewyd

Diddymwyd

Ailwampio

Beaumaris MB Anglesey 1836 1974 Anglesey - Ynys Môn
Brecknock MB Brecknockshire 1836 1974 Brecknock
Carnarvon MB Caernarfonshire 1836 1974 Arfon
Pwllheli MB Caernarfonshire 1836 1974 Dwyfor
Aberystwyth MB Cardiganshire 1836 1974 Ceredigion
Cardigan MB Cardiganshire 1836 1974 Ceredigion
Cyngor Bwrdeistref Caerfyrddin Sir Gaerfyrddin 1836 1974 Cyngor Dosbarth Caerfyrddin
Llandovery MB Sir Gaerfyrddin 1836 1974 Dinefwr
Denbigh MB Denbighshire 1836 1974 Glyndŵr
Ruthin MB Denbighshire 1836 1974 Glyndŵr
Flint MB Flintshire 1836 1974 Delyn
Cardiff MB Glamorganshire 1836 1889 Cardiff CB
Neath MB Glamorganshire 1836 1974 Neath
Swansea MB Glamorganshire 1836 1889 Swansea CB
Monmouth MB Monmouthshire 1836 1974 Monmouth
Newport MB Monmouthshire 1836 1891 Newport CB
Llanidloes MB Montgomeryshire 1836 1974 Montgomery
Welshpool MB Montgomeryshire 1836 1974 Montgomery
Haverfordwest MB Pembrokeshire 1836 1974 Preseli
Pembroke MB Pembrokeshire 1836 1974 South Pembrokeshire
Tenby MB Pembrokeshire 1836 1974 South Pembrokeshire

1837-82

golygu

Bwrdeistref Ddinesig

Sir

Crewyd

Diddymwyd

Ailwampio

Wrexham MB Denbighshire 1857 1974 Wrexham Maelor
Aberavon MB‡ Glamorganshire 1861 1921 Port Talbot MB
Conwy MB‡ Caernarfonshire 1877[3] 1974 District of Aberconwy

1882–99

golygu

Bwrdeistref Ddinesig

Sir

Crewyd

Diddymwyd

Ailwampio

Bangor MB† Caernarfonshire 1883 1974 Arfon
Lampeter MB† Cardiganshire 1884 1974 Ceredigion
Cydweli Sir Gaerfyrddin 1885 1974 Cyngor Bwrdeistref Llanelli
Llanfyllin MB† Montgomeryshire 1885 1974 Montgomery
Montgomery MB† Montgomeryshire 1885 1974 Montgomery
Cowbridge MB Glamorganshire 1887 1974 Vale of Glamorgan
Abergavenny MB Monmouthshire 1899 1974 Monmouth

1900–39

golygu

Bwrdeistref Ddinesig

Sir

Crewyd

Diddymwyd

Ailwampio

Merthyr Tydfil MB Glamorganshire 1905 1908 Merthyr Tydfil CB
Bwrdeistref Ddinesig Llanelly (1913–66), Llanelli (1966-74) Sir Gaerfyrddin 1913 1974 Cyngor Bwrdeistref Llanelli
Port Talbot MB Glamorganshire 1921 1974 Afan
Colwyn Bay MB Denbighshire 1934 1974 Colwyn
Barry MB Glamorganshire 1938 1974 Vale of Glamorgan

Cyfeiriadau

golygu
  1. Municipal Corporations Act 1835 (C.76), S. 141
  2. Local Government Act 1933 (C. 51), S.129
  3. "Conway: Its charter and corporation". North Wales Chronicle. Bangor. 17 March 1877. t. 4. Cyrchwyd 9 November 2022.