Canolfan y Celfyddydau Aberystwyth

Mae Canolfan y Celfyddydau Aberystwyth (Saesneg: Aberystwyth Arts Centre) yn ganolfan gelfyddydau yng Nghymru, sydd wedi'i lleoli ar gampws Penglais Prifysgol Aberystwyth. Mae'n un o'r rhai mwyaf yng Nghymru, ac mae'n cynnwys theatr (312 o seddi), neuadd gyngerdd (1,250 o seddi), stiwdio (80 sedd) a sinema (125 sedd), yn ogystal â phedair oriel a chaffis, bariau, a siopau.

Canolfan y Celfyddydau Aberystwyth

Enghraifft o'r canlynol	canolfan y celfyddydau, theatr, neuadd gyngerdd, sinema
Lleoliad	Aberystwyth
Yn cynnwys	Cyfeillion Canolfan y Celfyddydau
Rhanbarth	Aberystwyth
Gwefan	http://www.aberystwythartscentre.co.uk/, https://aberystwythartscentre.co.uk/cy/
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Arferid arddel yr enw Theatr y Werin yn swyddogol ac ar lafar yn yr 1970au ac 80au, fel enw ar yr holl adeilad ond, gydag ehangu'r adnoddau a'r adeilad gollyngwyd y term hwnnw gan ddefnyddio Canolfan y Celfyddydau yn unig. Er mai phrin iawn clywir "Theatr y Werin" bellach defnyddir o bryd i'w gilydd i gyfeirio ar y theatr yn unig.

Sylfaen a Blynyddoedd Cynnar

Sioe Nadolig 2023 Cabarela yn y Neuadd Fawr

Dechreuodd Coleg Prifysgol Cymru, Aberystwyth adeiladu Canolfan y Celfyddydau Aberystwyth ar ei gampws ym Mhenglais yn y 1970au i wasanaethu'r Coleg, tref Aberystwyth, a'r siroedd cyfagos.

Y cam cyntaf oedd y neuadd gyngerdd (y Neuadd Fawr), a agorodd ym 1970. Y pensaer Dale Owen o Bartneriaeth Percy Thomas a ddyluniodd yr adeilad, a dyfarnwyd Medal Aur RIBA am Bensaernïaeth yng Nghymru iddo. Derbyniodd y neuadd y Fedal Aur am Bensaernïaeth yn Eisteddfod Genedlaethol Bangor 1971 hefyd. Yr ail ran, a’r olaf, oedd y theatr (‘Theatr y Werin’), a gwblhawyd yn hydref 1972.

O'r cychwyn cyntaf dilynodd Canolfan y Celfyddydau bolisi rhaglennu amrywiol, gan gefnogi grwpiau lleol ac ensembles y Brifysgol yn ogystal â gwahodd cwmnïau proffesiynol blaenllaw. Mae’r prosiect yn derbyn cefnogaeth barhaus gan y Brifysgol, Cyngor Celfyddydau Cymru, a Chymdeithas Celfyddydau Gorllewin Cymru.

Bu'r rheolwr cyntaf, Roger Tomlinson, yn rhedeg y lleoliad o'r cyfnodau cynllunio hyd at 1975, pan adawodd am rôl debyg gyda Theatr Clwyd yn yr Wyddgrug. Cyflwynodd ei raglenni yn Aberystwyth gynyrchiadau a oedd yn cynnwys enwau adnabyddus o fyd ffilm a theledu, megis Pete Postlethwaite a Julie Walters.

Cymerodd Ken Williams, cyn-Gomander Adain yr Awyrlu Brenhinol a fu'n Weinyddwr Tomlinson, yr awenau fel Rheolwr ym 1975. Ac yntau'n hoff o gerddoriaeth glasurol, fe feithrinodd raglennu'r cyngherddau a helpu i sefydlu'r cynyrchiadau cerddorol y mae eu holynwyr yn dal i ymddangos yn rhaglenni haf y Ganolfan. Ymddangosodd Michael Ball yn broffesiynol am y tro cyntaf yng nghynhyrchiad y Ganolfan o Godspell yn 1985.

Ehangwyd y Rhaglen Celfyddydau Gweledol ac Arddangosfeydd yn sylweddol gyda chyllid Cyngor Celfyddydau Cymru ar ôl i Alan Hewson gael ei benodi’n Swyddog Arddangosfeydd yn 1978. Aeth ymlaen i sefydlu Caffi Canolfan y Celfyddydau yn 1980, y Siop Lyfrau yn 1981, rhaglen ffilm Canolfan y Celfyddydau yn 1983 a Rhaglen Addysg y Celfyddydau Gweledol sef y gyntaf o raglenni addysg a chelfyddydau cymunedol y Ganolfan.

1984-2013: Cyfnod Alan Hewson

Canolfan y Celfyddydau gyda'r ffenestri mawrion yn edrych dros dref Aberystwyth a Bae Ceredigion (oni bai bod y coed yn difetha'r olygfa)

Yr olgyfa o waelod grisiau sy'n arwain at Ganolfan y Celfyddydau gan edrych ar dref Aberystwyth a Bae Ceredigion

Cyntedd y Ganolfan sy'n arwain i'r Neuadd Fawr, Siop, Sinema a'r Caffi

Penodwyd Alan Hewson yn Gyfarwyddwr ym 1984. Wrth newid polisi ym 1985, tynnodd Cyngor Celfyddydau Cymru arian yn ôl o lawer o theatrau a chanolfannau celfyddydau yng Nghymru a chanolbwyntiodd ar gynhyrchu cwmnïau theatr yn lle hynny. Roedd y Brifysgol yn dal i dderbyn cefnogaeth graidd, ond roedd angen cyllid amgen ar gyfer y rhaglen artistig a datblygiad y Ganolfan.

Dyfeisiwyd tair strategaeth allweddol: yn gyntaf, partneriaethau arloesol ar gyfer y rhaglennu artistig; yn ail, datblygu cysylltiadau â'r gymuned trwy raglen gelfyddydau gymunedol gynyddol gyda'r nod o fod mor hunangyllidol â phosibl; ac yn drydydd ehangiad sylweddol ar yr incwm a enillir gan Ganolfan y Celfyddydau drwy ddatblygu ei gweithrediadau masnachol.

Gwelwyd gwyliau fel ffordd o ddatblygu’r rhaglen artistig a denu cynulleidfaoedd ymroddedig yn lleol, yn genedlaethol ac yn rhyngwladol. Sefydlwyd Gŵyl Gerddoriaeth Ryngwladol ac Ysgol Haf Musicfest ym 1986, gan adeiladu ar gysylltiadau ag Adran Gerdd y Brifysgol. Mae’r ŵyl bellach yn cynnal mwy na 30 o gyngherddau a digwyddiadau blynyddol, ac mae rhyw 100 o gerddorion ifanc o’r DU a thramor yn mynychu’r Ysgol Haf.

Mae’r Ŵyl Serameg Ryngwladol, a sefydlwyd ym 1987 pan ymunodd Canolfan y Celfyddydau â Chymdeithasau Crochenwyr Gogledd a De Cymru, bellach yn denu dros 1,000 o grochenwyr a seramegwyr o bedwar ban byd.

Dros yr ugain mlynedd nesaf sefydlodd Canolfan y Celfyddydau, a helpodd i sefydlu, deuddeg gŵyl arall â’u themâu’n cynnwys llenyddiaeth plant, barddoniaeth, theatr i bobl ifanc, theatr ryngwladol, cyfryngau myfyrwyr, adrodd straeon digidol, cerddoriaeth byd, sinema’r byd, sinema glasurol, a ffilmiau arswyd. Y gwyliau mwyaf diweddar oedd gŵyl ffotograffiaeth fawr Cymru, y Llygad, a sefydlwyd yn 2011 https://www.theeyefestival.com/ a Gŵyl Pensaernïaeth Cymru a lansiwyd yn 2013 https://www.facebook.com/WalesArchitectureFestival/ Sefydlwyd yr ŵyl mewn partneriaeth â sefydliadau ac unigolion, ac mae hefyd yn helpu i gefnogi gwaith adrannau’r Brifysgol.

Trwy'r 1980au a'r 1990au, sefydlodd y Ganolfan weithdai, stiwdios, caffis, siopau a bariau, gan ddefnyddio adnoddau prin i ateb y galw a helpu i ariannu'r rhaglen artistig.

Bu i Hewson ymddeol yn 2013 gan godi cwestiynau am y gwir reswm.

Mewn datganiad gan yr Athro Aled Gruffudd Jones, Dirprwy Is-ganghellor y Brifysgol, talwyd teyrnged i Alan Hewson am wneud "cyfraniad sylweddol iawn dros nifer o flynyddoedd i ddatblygu rhaglen artistig Canolfan y Celfyddydau, gan gynnwys un o raglenni celfyddydau cymunedol mwyaf cynhwysfawr ac uchelgeisiol y Derynas Gyfunol, yn ganolfan flaenllaw ar gyfer y celfyddydau cyfoes gweledol yng Nghymru, rhaglen cyfryngau arloesol a sioeau cerdd yr haf o fri. Mae'r 'Ganolfan Genedlaethol flaenllaw ar gyfer y Celfyddydau' wedi dod yn un o'r lleoliadau celfyddydau mwyaf uchel ei pharch yng Nghymru ac yn y Deyrnas Gyfunol gyda dros 700,000 o ymwelwyr y flwyddyn."

Buddsoddiadau sylweddol

Canolfan y Celfyddydau o dop y grisiau 'La Scala' ar y sgwâr yn edrych tuag at Llyfrgell Hugh Owen a gweddill Campws Hugh Owen y Brifysgol

Derbyniwyd grant o £2.6 miliwn o Gynllun Loteri Cyngor Celfyddydau Cymru a ariannodd yn rhannol brosiect ailddatblygu mawr a agorodd, ar ôl pedair blynedd o gynllunio a dwy flynedd o adeiladu, i'r cyhoedd ym mis Ebrill 2000 ar gost gyfanswm o £4.3 miliwn. Dyluniwyd y prosiect gan y pensaer, Peter Robers, ac enillodd wobr gan y RIBA (Sefydliad Frenhinol Penseir Prydain, Royal Institute of British Architects). Ychwanegodd y cynllun ddau oriel fawr, lle ar gyfer gweithdai serameg a gwaith 2d, sinema, stiwdio theatr, stiwdio recordio, pedair stiwdio ddawns, swît ffotograffeg a digilab, yn ogystal â chynyddu'r sylweddol y cyntedd o flaen y theatr.

Cwblhawyd prosiect gwerth £1.25 miliwn i ychwanegu cyfadeilad stiwdio artistiaid Archifwyd 2023-12-09 yn y Peiriant Wayback a diwydiannau creadigol yng ngwanwyn 2009. Cynlluniwyd rhywbeth gan Thomas Heatherwick, a derbyniodd y cyfadeilad Sefydliad Brenhinol Gwobr Penseiri Prydain, ynghyd â’r unig Wobr Ymddiriedolaeth Ddinesig a roddwyd yng Nghymru yn 2010.

Mae'r Unedau Creadigol yn cynnal Rhaglen Artistiaid Preswyl y Ganolfan ar gyfer artistiaid gweledol y DU a rhyngwladol, a ariennir gan ymddiriedolaethau, sefydliadau a sefydliadau diwylliannol yn y Ffindir, Canada, Awstralia a Phacistan. Cwblhawyd unedau ychwanegol, a ariannwyd gan Gyngor Celfyddydau Cymru a Chynulliad Cenedlaethol Cymru, ym mis Awst 2011.

Covid-19 ac wedi 2020

Caeodd Canolfan y Celfyddydau ym mis Mawrth 2020 ac ail-agorodd ym mis Gorffennaf 2021 ar ôl pandemig Covid-19 a’r gwaith adnewyddu angenrheidiol oherwydd difrod gan dywydd eithafol. Yn sgil cyfnod Dafydd Rhys fel Cyfarwyddwr, a ddaeth i ben ym mis Rhagfyr 2022, dychwelodd Canolfan y Celfyddydau i’w safle blaenllaw ar gyfer y celfyddydau yng Ngorllewin Cymru.^{[angen ffynhonnell]}

Yn haf 2021 cafwyd arddangosfa unigryw o gelf a wnaed yn ystod y cyfnodau cloi drwy'r ganolfan gyfan. Arddangoswyd 550 o weithiau celf o bob cyfrwng gan 148 o artistiaid.

Ym mis Chwefror 2023 cyhoeddwyd penodiad David Wilson yn gyfarwyddwr.

Cyllid

Mae trosiant Canolfan y Celfyddydau bron yn £3.5m, gyda gwerthiant tocynnau a gweithrediadau masnachu masnachol (e.e. caffis, bariau, siopau a chynadleddau) yn cyfrif am 78%. 45% yw’r cyfartaledd ar gyfer y rhan fwyaf o gyfleusterau celfyddydol tebyg yn y DU. Ar hyn o bryd mae'n derbyn cyllid craidd gan y Brifysgol, Cyngor Celfyddydau Cymru a Chyngor Sir Ceredigion. Ar ôl cael dim cyllid gan Gyngor Celfyddydau Cymru ym 1986, mae Canolfan y Celfyddydau wedi dod yn gleient refeniw mawr gan dderbyn dros £500,000 y flwyddyn. Derbyniwyd bron i £3 miliwn dros y deng mlynedd diwethaf ar gyfer prosiectau cyfalaf.

Lleoliadau ac adnoddau

Y Neuadd Fawr adeg Seremoni Raddio 2015. Cynhelir cyngherddau clasurol, roc a chynadleddau yma

Mae Canolfan y Celfyddydau ar agor saith diwrnod yr wythnos trwy gydol y flwyddyn, gan gynnig rhaglen lawn o theatr, dawns, cerddoriaeth, arddangosfeydd, ffilm, llenyddiaeth, a chomedi ac ystod eang o ddosbarthiadau a chyrsiau celfyddydau perfformio a gweledol. Mae’r rhaglen dros fisoedd yr haf yn cynnwys gwyliau a chynhyrchiad theatr tymor yr haf ar raddfa fawr, i apelio at gynulleidfa graidd Canolbarth Cymru yn ogystal â’r farchnad ymwelwyr a thwristiaeth fawr.

Theatr

Y Stiwdio crwn, 2006

Mae rhaglen y theatr 312 sedd yn cymysgu cynyrchiadau proffesiynol a chymunedol. Mae cynyrchiadau proffesiynol mewnol hefyd yn cael eu tywys ar daith. Mae’r rhaglen yn cynnwys amrywiaeth o theatr, dawns, opera, comedi, sioeau cerdd a digwyddiadau teuluol, gyda sioe deuluol adeg y Nadolig a phantomeim traddodiadol. Mae cynhyrchiad tymor yr haf yn rhedeg am bum wythnos ym mis Gorffennaf ac ym mis Awst.

Mae gan Ganolfan y Celfyddydau raglen theatr ieuenctid weithredol gydag aelodau sydd wedi parhau i yrfaoedd proffesiynol yn y celfyddydau perfformio. Aeth Taron Egerton a Gwyneth Keyworth ymlaen i ennill lleoedd i astudio yn RADA. Buont yn perfformio gyda'i gilydd mewn cynhyrchiad o Little Shop of Horrors yn 2007.

Y Stiwdio

Gyda seddau i hyd at 80 o bobl, mae’r Stiwdio’n cynnig gofod mwy agos atoch ar gyfer gwaith newydd ac arbrofol a darlleniadau llenyddiaeth. Nod y cynllun Platfform Agored yw annog a chefnogi artistiaid a pherfformwyr newydd a newydd.

Y Neuadd Fawr

Cynhelir cyngherddau cerddoriaeth, cynyrchiadau theatr, adloniant ysgafn, a digwyddiadau'r Brifysgol gan gynnwys Seremonïau Graddio yn y neuadd 1250 sedd. Gall y gofod hefyd gynnwys sioeau masnach, cynadleddau, priodasau a digwyddiadau arbennig eraill sy'n cynhyrchu incwm Canolfan y Celfyddydau.

Sinema

Croesawfa a mynediad i Sinema'r Ganolfan (2024)

Mae'r sinema 112 sedd yn dangos ffilmiau o dramor a ffilmiau Hollywood, gan gynnwys rhai annibynnol a chlasurol. Dangosir o leiaf dwy ffilm bob dydd, ynghyd â dangosiadau "Silver Screenings", "Rhiant a Baban", a dangosiadau'r Gymdeithas Ffilm a Chyfres Ffilmiau Cwlt. Mae technoleg y sinema'n cynnwys tafluniad Digidol HD, Dolby Stereo a 3D. Mae’r theatr yn darparu sioeau byw o’r New York Metropolitan Opera, Bolshoi Ballet a National Theatre, ac yn cynnal nifer o wyliau gan gynnwys gŵyl Abertoir a Gŵyl Ffilm Cymru Un Byd.

Orielau

Mae Oriel 1, y prif ofod arddangos, yn arddangos celf gyfoes gan gynnwys paentio, cerflunwaith, gosodiadau, a chelf cyfryngau newydd. Mae Oriel 2 yn canolbwyntio ar brint a ffotograffiaeth. Mae’r Oriel Serameg yn arddangos cerameg gyfoes o bob rhan o’r byd ac mae hefyd yn gartref i Gasgliad Serameg Prifysgol Aberystwyth. Mae Oriel y Caffi yn dangos gwaith ar raddfa gymharol fach mewn lleoliad anffurfiol. Gosodwyd 'The Eye' yn ddiweddar, man gwylio bach ar gyfer ffilmiau artistiaid.

Gweithdai artistiaid

Stiwdios Creadigol tu ôl y brif adeilad, 2015

Siop y Ganolfan (2024)

Caffi'r Ganolfan sydd â golygfa dros dref Aberystwyth a Bae pe na bai coed gor-uchel y Brifysgol yn difetha'r darlun

Mae mannau gweithdy ar gyfer y rhaglen Celfyddydau Cymunedol yn cynnwys pedair stiwdio ddawns, stiwdio serameg, stiwdio 3D, a stiwdio 2D, dau ofod ymarfer, stiwdio recordio, ac ystafell ffotograffau a labordy digidol. Trwy ddefnyddio ei hadnoddau, ei chyfleusterau a'i harbenigedd proffesiynol, mae Canolfan y Celfyddydau yn cefnogi cyfranogiad mewn amrywiaeth o ffurfiau celfyddydol gan fyfyrwyr, staff a'r gymuned leol. Anogir cyfranogwyr i arddangos eu sgiliau trwy berfformiadau cyhoeddus ac arddangosfeydd.

Caffis a bariau

Mae'r ganolfan yn cynnwys tri safle lletygarwch, y Caffi sy'n cynnwys Oriel y Caffi, y Piazza Café ar y plaza allanol, a Bar y Theatr ger Theatr y Werin.

Siopau

Mae’r siop Crefft a Dylunio yn gwerthu crefftau a gemwaith cyfoes, yn enwedig gwaith o Gymru. Mae hefyd yn cynnal Ffair Grefftau yn ystod Tachwedd a Rhagfyr, lle mae'r stondinau'n gwerthu gwaith Cymreig. Mae'r siop lyfrau yn gwerthu gweithiau sy'n cynnwys cyhoeddiadau academaidd, ac yn cynnal lansiadau llyfrau a digwyddiadau llenyddol. Bu siop lyfrau Waterstones ar y safle ond bu iddynt gau yn yr 2010au.

Ystadegau

Cyn pandemig COVID-19 roedd y ganolfan yn derbyn dros 650,000 o ymwelwyr y flwyddyn i dros 700 o ddigwyddiadau a drefnwyd, gan gynnwys 100,000 i’r rhaglen celfyddydau cymunedol ac addysg, yn ôl yr adroddiad blynyddol diweddaraf a gyhoeddwyd. Gyda throsiant o tua £3.5 miliwn mae Canolfan y Celfyddydau yn cael ei chydnabod fel un o ganolfannau mwyaf llwyddiannus y celfyddydau yng Nghymru.

Dolenni allanol

• Gwefan swyddogol Canolfan y Celfyddydau
• Canolfan y Celfyddydau ar Facebook