Castell Carreg Cennen

Castell Carreg Cennen
Math	castell
Daearyddiaeth
Lleoliad	Dyffryn Cennen
Sir	Sir Gaerfyrddin
Gwlad	Cymru
Uwch y môr	251.8 metr
Cyfesurynnau	51.854551°N 3.935246°W
Rheolir gan	Cadw
Perchnogaeth	Cadw
Statws treftadaeth	adeilad rhestredig Gradd I, heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru
Manylion
Dynodwr Cadw	CM001
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Castell ger Llandeilo, Sir Gaerfyrddin, yw Castell Carreg Cennen. Mae'r castell ym Mharc Cenedlaethol Bannau Brycheiniog. O dan y castell mae rheddfa ac ogof. Mae'r castell yn sefyll rhai milltiroedd i'r dwyrain o Gastell Dinefwr, castell pwysicaf tywysogion Deheubarth a safle eu llys.

Y castell Cymreig

Adeiladwyd y castell cyntaf gan y Cymry, efallai gan Rhys ap Gruffudd o Ddeheubarth, ond roedd pobl yn defnyddio'r safle uwchben craig galchfaen yn yr oesau cynhanesyddol ac yng nghyfnod y Rhufeiniaid. Ceir y cyfeiriad cyntaf at y castell yn 1248 pan ailgipiodd Rhys y castell o ddwylo'r Saeson. Yn 1257 cipiodd Maredudd ap Rhys Gryg, oedd yn gynghreiriad pwysig i'r Tywysog Llywelyn ap Gruffudd yn y de, y castell oddi ar Rhys yn ei dro ac am gyfnod roedd yn safle pwysig ym mrwydrau'r Cymry am annibyniaeth dan y tywysog hwnnw.

Y castell Seisnig

Cafodd y castell cyntaf ei ddifetha'n llwyr ac adeiladwyd y castell sydd yno heddiw gan Edward I, Brenin Lloegr yn y blynyddoedd ar ôl 1277 ac ychwanegwyd iddo yn y bedwaredd ganrif ar ddeg.

Cafodd y castell ei ddifrodi yn ystod gwrthryfel Owain Glyn Dŵr a'i ddifetha ym 1462, yn ystod Rhyfeloedd y Rhosynnau.

Traddodiad

Mae yna chwedl fod y castell wedi ei adeiladu gan Urien Rheged a'i fab, Owain a bod yna farchog - efallai'r Brenin Arthur - yn cysgu o dan y castell.

Cadwraeth a mynediad

Mae Castell Carreg Cennen (SN 667 191) ar rhestr Cadw. Mae'n gorwedd ger bentref Trapp, 3 milltir a hanner ar hyd y ffordd yno o dref Llandeilo.

Mae'r graig y saif y castell arni, sef Carreg Cennen, a'r tir o'i chwmpas yn Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig ers 1973.

Llyfryddiaeth

Paul R. Davies, Castles of the Welsh Princes (Abertawe, 1988)