Ogof

Ogof
Math	tirffurf, subterranea, cavity
	Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Gwagle naturiol o dan ddaear yw ogof. Gellir ffurfio ar yr un pryd fel y creigiau o'u gwmpas, er enghraifft mewn lafa. Mae llawer o ogofâu felly ar ynysoedd Hawaii.

Beth bynnag, ffurfiwyd mwyafrif o ogofâu ar ôl ffurfiad y creigiau, trwy doddiad y creigiau neu trwy erydiad. A mae rhai yn ffurfio ar arfordir y môr, trwy weithrediad y tonnau. Mae'r rheini yn eithaf bychain.

Toddiad cerrig mae'n digwydd i galchfaen yn bennaf, ond mae'na nifer o enghraifftiau toddiad cerrig mewn defnydd fel sialc, dolomit, marmor, iâ, gwenithfaen, halen, lafa a gypswm. Fel arfer, mae carst yn ffurfio ar yr yn pryd fel ogof. Mae'r calchfaen yn toddi oherwydd glaw a dŵr daear sydd yn cynnwys CO₂ (asid carbonig) ac asidau naturiol eraill. Mewn llawer ogofâu calchfaen mae stalagtitau a stalagmitau, yn aml yn creu tirlun danddaearol trawiadol.

Ogofâu Cymru

Ceir rhestr lawn o ogofâu yng Nghymru ar wefan Capra Archifwyd 2010-10-26 yn y Peiriant Wayback. Dyma restr o'r ogofâu hynny sydd wedi'u cofrestru gan Cadw:

Ogof Arian, Moelfre, Ynys Môn. SH485881
Ogof Pant-y-Wennol, Llandudno, Conwy. SH808816
Ogofâu Kendrick, Llandudno, Sir Conwy. SH779828
Ogof Tan-y-Bryn, Llandudno, Sir Conwy. SH799816
Ogofâu Cefn Meiriadog, Cefn Meiriadog, Sir Ddinbych.SJ020705
Ogof Bontnewydd, Cefn Meiriadog, Sir Ddinbych. SJ015710
Ogof Llandegla, Llandegla, Sir Ddinbych. SJ187536
Ogofâu'r Gop, Trelawnyd a Gwaenysgor, Sir y Fflint. SJ086800
Ffynnon Beuno, Tremeirchion, Sir Ddinbych. SJ085724
Ogof Cae Gwyn, Tremeirchion, Sir Ddinbych. SJ085724
Ogof Llangynydd, Llangynydd, Abertawe. SS405929
Ogof Lledrid, Llanilltud Gŵyr, Abertawe. SS531909
Ogof Cat Hole, Llanilltud Gŵyr, Abertawe. SS537900
Ogof Porth Einion, Porth Einion, Abertawe. SS451850
Ogof y Pebyll, Pencoed, Pen-y-bont ar Ogwr. SS951807
Ogof Paviland, Rhosili, Abertawe. SS437859
Ogof San Pedr, Cas-gwent, Sir Fynwy. ST538927

Gweler hefyd

Agen Allwedd, Bannau Brycheiniog
Ogof Craig a Ffynnon, Bannau Brycheiniog
Ogof Daren Cilau, Bannau Brycheiniog
Ogof Draenen, Bannau Brycheiniog
Ogof Ffynnon Ddu, Bannau Brycheiniog