Castell Cymer
Castell a godwyd gan un o ddeiliaid teyrnas Powys ym Meirionnydd (de Gwynedd) ar ddechrau y 12g oedd Castell Cymer.
| Math | adfeilion castell  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Llanelltud |
| Sir | Gwynedd |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 155.2 metr |
| Cyfesurynnau | 52.758517°N 3.880803°W |
 | |
| Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd II, heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | ME150 |
Codwyd y castell gan Uchdryd ab Edwin. Ar ddechrau'r 12g, rhoddwyd tir o gwmpas cymer afonydd Wnion a Mawddach (ger Dolgellau heddiw) iddo gan Cadwgan ap Bleddyn, brenin Powys, ar yr amod ei fod yn ei ddefnyddio i amddiffyn y deyrnas honno. Olynwyd Cadwgan yn 1111 gan ei fab Owain. Ond yn ôl Brut y Tywysogion, pan fu farw Owain yn 1116, hawliodd Uchdryd y tir - Cymer Deuddwr - iddo ei hun. Cododd gastell mwnt a beili yno, ger cymer y ddwy afon, ond daeth meibion Owain Cadwgan i Gymer a'i gipio oddi wrtho.
Llosgwyd y castell pren i'r llawr a meddiannodd meibion Owain dir Uchdryd. Ymddengys na ddefnyddwyd y safle ar ôl hynny. Yn ddiweddarach, yn 1198, sefydlwyd Abaty Cymer tua milltir i'r gorllewin o'r hen gastell.
Heddiw mae olion y castell i'w cael tua milltir i'r gogledd o Ddolgellau, ar lethrau Mynydd Foel Cynwch. Dim ond y mwnt sydd wedi goroesi.
Ffynonellau
golygu- Paul R. Davies, Castles of the Welsh Princes (Abertawe, 1988)