Castell Dinbod
Castell canoloesol rhwng y Drenewydd a Llandrindod ym Mhowys yw Castell Dinbod[1] neu Castell Tinbod[2] (cyfeiriad grid SO090754). Saif ar lan Afon Ieithon tua milltir i'r gogledd o eglwys hynafol Llananno, ar fryn i'r dwyrain o ffordd yr A483. Lleoliad map OS: SO 0901 7544.
 | |
| Math | caer lefal, castell  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Powys |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.3694°N 3.3371°W, 52.369785°N 3.337717°W |
| Cod OS | SO0900675449 |
 | |
| Statws treftadaeth | heneb gofrestredig |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | RD038 |
Disgrifiad golygu
Codwyd y castell oddi mewn i fryngaer gron o Oes yr Haearn. Mae ganddo wrthglawdd o bridd a cherrig a mynedfa i'r de-ddwyrain. Defnyddid rhai o gerrig y fryngaer ar gyfer adeiladu clawdd o amgylch y castell. Mae'n enghraifft ddiweddar iawn o'r castell mwnt a beili traddodiadol. Addaswyd muriau'r fryngaer i lunio'r ward allanol (y beili). Diogelid y mwnt â llenfur o gerrif gyda phorthdy mawr yn y gornel gogledd-orllewinol trwy gatws oedd tua 8 medr sgwâr. Dim ond pentyrrau o gerrig sy'n aros o'r muriau heddiw.
Hanes golygu
Mae'n bosibl fod yr enw Dinbod yn tarddu o din (caer) a'r enw personol Bawd. Mae traddodiad diweddarach yn ei gysylltu â Mawd neu Maud, gwraig Roger Mortimer (m.1282), aelod o'r teulu Mortimer, un o deuluoedd Normanaidd grymusaf y Mers.[3] Mae'n debyg fod y castell canoloesol yn dyddio i tua'r cyfnod hwnnw.
Enw arall a gofnodwyd yw Crugyn Hywel ('Kriggin Howell', 1639). Y sillafiad Tinboeth sy'n arferol mewn cyd-destun Saesneg, er mai eithriadol yw'r ffurf honno mewn cofnodion cynnar.[4]
Cofnododd Siôn Dafydd Rhys (1534 – c. 1609) draddodiad mai Urien Rheged a gododd Gastell Dinbod: C[astell] Tinbod a wnaeth Vryen Rheged.[5]
Cyfeiriadau golygu
- ↑ Melville Richards, 'Some Welsh place-names containing elements which are found in Continental Celtic', Études celtiques, 13 (1972), 367.
- ↑ F. G. Payne, Crwydro Sir Faesyfed, cyf. 2 (Llandybie: Llyfrau'r Dryw, 1968), t. 69.
- ↑ Melville Richards, 'Some Welsh place-names containing elements which are found in Continental Celtic', Études celtiques, 13 (1972), 367.
- ↑ Melville Richards, 'Some Welsh place-names containing elements which are found in Continental Celtic', Études celtiques, 13 (1972), 367.
- ↑ P. C. Bartrum, A Welsh Classical Dictionary, people in History and Legend up to about A.D. 1000 (Aberystwyth: Llyfrgell Genedlaethol Cymru, 1993), t. 728.